De Venezolaanse bevolking kreunt onder een wurgende economische blokkade door de VS. Covid-vaccins en essentiële geneesmiddelen kunnen niet aangekocht worden. De oppositie heeft echter nauwelijks impact, wegens interne naijver en vetes, grootschalige corruptie met buitenlands geld van de staat, maar vooral door de incompetentie van leiders als Juan Guaidó.

Toen Juan Guaidó op 5 januari 2019 de eed aflegde als Voorzitter van het federaal parlement zag zijn politieke toekomst er rooskleurig uit. De plannen waren uitgebreid besproken op de VS-ambassade. Op 23 januari 2019 legde hij vervolgens de eed af als interimpresident nadat de meerderheid van het parlement de presidentsverkiezingen van 20 mei 2018 ongeldig had verklaard.

Het zal nu wel snel gaan

Zoals de Grondwet voorziet, wordt de parlementsvoorzitter in dergelijk geval interimpresident met als enige opdracht het organiseren van nieuwe verkiezingen binnen 90 dagen. Guaidó werd binnen enkele uren na zijn eedaflegging reeds erkend door de VS en een 50-tal andere VN-lidstaten waaronder alle 28 EU-lidstaten. Kortom, dit was lang voorbereid. In de VS ging men ervan uit dat het regime van president Maduro nu wel snel zou vallen.

Bijna drie jaar later zit Maduro nog steeds in het zadel. Hij is nochtans reeds geruime tijd de steun van de meerderheid van de bevolking kwijt. Hij overleeft ondanks een diepe sociaal-economische crisis en een verpletterende blokkade door de VS die de buitenlandse rekeningen van de overheid blokkeert, waarmee vaccins en ander medisch materiaal moeten worden aangekocht. Nog maar pas op 1 oktober verplichtten de VS de Portugese bank Novo Banco een betaling te blokkeren van Venezuela aan de Pan-American Health Organization voor de aankoop van 13 miljoen vaccins en 30 miljoen medische spuiten.

Bij zijn eerste verkiezing tot president in 2013 kon Maduro nog rekenen op de nipte steun van 50,62 procent van de kiezers. Zijn steun bij de bevolking wordt voor het ogenblik geschat op minder dan 30 procent. Meer dan 5 miljoen Venezolanen hebben hun land verlaten sinds 2015, op de vlucht voor de uitzichtloze armoede.

Democratie en mensenrechten?

Die crisis is het gevolg van een combinatie van factoren. Vanaf 2013 zijn de prijzen voor de zware aardolie geleidelijk gekelderd. Voor een land dat voor meer dan 90 procent van zijn inkomsten afhankelijk is van één exportproduct is dat op zich reeds catastrofaal. Bovendien heeft Maduro een aantal zware economische blunders begaan in een poging de crisis op te vangen. De hoofdoorzaak die alle andere factoren overtreft is echter de wurgende blokkade door de VS.

Volgens officiële verklaringen willen de VS de democratie herstellen in het land en klagen zij de mensenrechtenschendingen van het ‘regime’ aan. Dat mensenrechten de reden zouden zijn voor deze blokkade kan snel worden ontmaskerd. Het aantal landen dat van de VS volle steun krijgt en waar veel zwaardere schendingen van de mensenrechten plaatsgrijpen is zeer lang. De VS, Groot-Brittannië, Frankrijk e.a. leveren zelf de wapens voor de repressie in Egypte, Colombia, Honduras, Saoedi-Arabië, Oman, Bahrein …

In het geval van Venezuela volstaat het naar buurland Colombia te kijken om de bewering van mensenrechten bij het huisvuil te zetten. Tot voor de oorlog in Syrië was Colombia meer dan veertig jaar lang onafgebroken het land met het hoogst aantal interne vluchtelingen in eigen land¹.

In Colombia leven ongeveer 8 miljoen Colombianen in vluchtelingenkampen in eigen land op een totale bevolking van 51 miljoen. Rechtse doodseskaders, politie en leger zijn er verantwoordelijk voor moorden op journalisten, vakbondsmensen, leerkrachten, priesters, milieuactivisten, leiders van inheemse volkeren. Bovendien zijn deze organisaties allen doordrongen van corruptie en medewerking aan de internationale drugshandel. De slachtoffers in deze niet erkende burgeroorlog vallen reeds vijftig jaar. Toch krijgen Colombiaanse presidenten steeds weer onbeperkte militaire steun van de VS en politieke erkenning van de EU.

Vele gebreken, maar slechts één gebrek telt

Dat het de VS en de EU in Venezuela om mensenrechten of democratie zou gaan kan met andere woorden genegeerd worden. De blokkade van de VS heeft andere redenen. De regering van president Maduro heeft vele gebreken en is geen heilig boontje meer wat mensenrechten betreft, maar daar gaat dit dus niet over, zie Colombia.

Maduro heeft net als zijn voorganger Hugo Chávez slechts één gebrek dat telt voor de regering in Washington en haar bondgenoten in de ‘vrije’ wereld. Beide presidenten hebben het waanidee dat de winsten van de aardolie in de Venezolaanse bodem aan de Venezolanen toebehoren en niet aan de buitenlandse multinationals.

Maduro mag dan al veel krediet verloren hebben bij de bevolking, hij zit nog steeds stevig in het zadel. Een eerste reden is de blokkade. De Venezolanen mogen dan wel zeer ontevreden zijn met Maduro, een overgrote meerderheid is echter eveneens keihard tegen de inmenging van de VS in hun land. Dat hoeft niet te verwonderen. Venezuela heeft net als alle andere Latijns-Amerikaanse landen een ruime historische ervaring met de grote machtige noorderbuur.

Maduro kan daarnaast ook aanblijven omdat er geen enkel geloofwaardig politiek alternatief is. Een aantal kleinere politieke partijen links van zijn partij de PSUV zijn onderling te verdeeld om een vuist te maken. Centrumpolitiek bestaat de facto niet – nog een aspect dat Venezuela gemeen heeft met zowat alle andere Latijns-Amerikaanse landen.

Een grotesk falende oppositie

De voornaamste politieke factor voor het overleven van president Maduro is echter de flagrante incompetentie, het interne geruzie tot intern geweld, de corruptie en de ontstellende kortzichtigheid van de rechtse oppositie.

De meeste rechtse politici in Venezuela willen terug naar de goede oude tijd waarin het overgrote deel van de bevolking – niet toevallige de armere en gekleurde bevolking – niet langer deelneemt aan verkiezingen. Het venijnig elitaire racisme van deze politiek-economische elite is evenmin een zuiver Venezolaans fenomeen. In mindere of meerdere mate is ook dit een breed Latijns-Amerikaans gegeven.

Deze ‘leiders’ beschouwen staatsmacht als een natuurlijk geboorterecht, dat hen in 1999 door een vulgaire populist werd ontnomen, die later werd opgevolgd door een ordinaire donkerhuidige buschauffeur (Maduro). Hun slaafse volgzaamheid van alles wat de VS hen opleggen maakt hen al evenmin populair bij het grootste deel van de bevolking.

Sinds 1999 heeft de rechtse oppositie steeds weer de Venezolaanse realiteit ontkend. In 2013 had rechtse eenheidskandidaat Enrique Capriles zeer nipt de presidentsverkiezingen verloren tegen Maduro, die ondanks de morele steun van de net overleden Hugo Chávez, met amper iets meer dan de helft van de stemmen won.

Onbestaande eendracht

Die nederlaag was onder meer een gevolg van het gebrek aan rechtse eendracht. Capriles was door de VS opgedrongen als eenheidskandidaat, omdat hij meer kans maakte met zijn redelijk discours. Zijn meest fanatieke tegenkandidaat Leopoldo López was veel te openlijk rechts en mocht geen presidentskandidaat zijn van de VS. Ook al was zijn impact slechts enkele procenten, hij was er met zijn openlijke kritiek op Capriles wel verantwoordelijk voor dat hij nipt verloor.

Toen de (opnieuw met grote druk van de VS) verenigde rechtse oppositie in 2015 de parlementsverkiezingen won, beschouwden zij de strijd als gewonnen. De economische recessie begon hard toe te slaan en de populariteit van Maduro zakte pijlsnel. Het enige wat ze hoefden te doen, was rustig en eensgezind te blijven en de zege binnen te halen bij de volgende presidentsverkiezingen van 2018. Overwinning verzekerd.

Er kwam in 2018 een door de VS-ambassade onderhandeld akkoord dat alle rechtse partijen voor de komende jaren om de zes maand de voorzittersstoel van het parlement mochten bezetten. Omdat de voorzitter automatisch interimpresident wordt bij de val van de zetelende president, zaten alle partijen permanent op die functie te azen. Die val zou immers eender wanneer kunnen vallen. Daarom deze beurtrol.

De allereerste in de rij, Henry Ramos Allup, kon zich echter niet inhouden om direct zijn persoonlijke kansen op een vervroegd presidentschap in de verf te zetten. De regering zou wel vallen binnen enkele maanden, verklaarde hij, waarbij hij als interimpresident in een zetel naar vervroegde presidentsverkiezingen zou stappen.

Dat viel niet in goede aarde bij de leiders van de andere rechtse partijen. Zij hadden dan wel de haat tegen het regime van Chávez en Maduro met elkaar gemeen, maar gunden elkaar verder het licht in de ogen niet. Na meerdere halfslachtige pogingen zonder degelijke samenhang, slaagden zij er niet in de regering te doen vallen. Hun ongeduld leidde er toe dat ze openlijk met elkaar begonnen te concurreren over wie het eerst een staatsgreep zou plegen.

Volksopstanden en een kleurenrevolutie

Die zou er wel komen na grote ‘volksopstanden’. Het idee was een soort kleurenrevolutie te organiseren zoals in Oekraïne en Georgië was gelukt. Net als in 2014 werd zeer gewelddadig straatprotest gestimuleerd, waarbij andermaal Leopoldo López het voortouw nam. Het idee was dat na een aantal lynchpartijen het leger zou ingrijpen met harde repressie, waarna de VS-marine de orde zou herstellen.

Meerdere motorrijders (een zeer frequent gebruikt vervoermiddel in Venezuela door de armere bevolking) werden onthoofd door kabels die over straten werden gespannen en een aantal personen die zich toevallig op de verkeerde plaats op het verkeerde tijdstip bevonden – steeds bruine of zwarte mensen – werden levend verbrand.

Een van de heethoofden die in het kielzog van López voorop liep en openlijk opriep om politieagenten en soldaten te vermoorden, was een onbekende rechtse studentenleider met de naam Juan Guaidó. Zijn uitspraken zouden twee jaar later in zijn gezicht ontploffen toen hij als ‘interimpresident’ het leger en de politie² opriep het regime van Maduro omver te werpen. Die waren zijn uitlatingen van twee jaar eerder immers niet vergeten en dachten er niet aan hem in zijn staatsgreep te steunen. Zijn oproep om zich achter hem te scharen, kreeg een ijskoud njet als respons.

De protesten van 2014 en 2017 kregen ruime aandacht in de internationale media. Berichten gaven de indruk van bezette steden. Wie nader ging kijken moest echter vaststellen dat de wegblokkades van de ‘guarimberos’ zich uitsluitend voordeden in de meer welvarende stadswijken. In de uitgestrekte armenwijken bleven de Venezolanen achter hun president staan. De protesten vielen uiteindelijk stil.

Opnieuw verspreide slagorde

Vervolgens nam de rechtse oppositie in verspreide slagorde deel aan de regionale verkiezingen in de federale deelstaten en aan de gemeenteraadsverkiezingen, allebei in 2017. Nogmaals een zoveelste politieke blunder, terwijl het land toch al volop leed onder een economische blokkade, die door de Venezolaanse privé-media (na 17 jaar ‘dictatuur’ nog altijd goed voor meer dan 80 procent van het totale mediabereik) volledig in de schoenen van de regering werd geschoven.

De grootste flater van de rechtse oppositie moest dan nog komen. Ondanks nog altijd zeer goede kansen om als verenigd front de presidentsverkiezingen van 2018 te winnen slaagden de rechtse partijen er niet in zich zoals in 2013 achter één eenheidskandidaat te scharen. Opnieuw bleek de individuele machtshonger en wederzijdse naijver te sterk.

Omdat de kansen op succes met meerdere rechtse kandidaten tegen die éne linkse tegenkandidatuur van zetelend president Maduro verdwenen als sneeuw voor de zon, besloten de rechtse partijen de verkiezingen te boycotten. Op het laatste ogenblik verlieten ze de dialoog met Maduro om de verkiezingen voor te bereiden. Die terugtrekking gebeurde onder zware druk van de VS. Het idee was om voor de wereld het schouwspel van een ondemocratische verkiezing met enige kandidaat Maduro aan te klagen.

Tactisch kanshebber wordt geboycot

Een van die rechtse leiders ging desalniettemin alleen door. Henri Falcón zou voor een tactisch denkende politieke klasse een zeer goede keuze geweest zijn. Falcón heeft een centrumrechts imago. Hij heeft zelfs even samengewerkt met de regering van Hugo Chávez in zijn beginjaren toen de economische groeicijfers nog gunstig lagen. Enig eigenbelang voor zijn zakenimperium was hem daar bij zeker niet vreemd, maar hij was (net als Capriles in 2013) een figuur die zowel rechtse, centrum-rechtse als centrum-linkse kiezers had kunnen verenigen.

Nauwelijks was zijn kandidatuur bekend of zijn rechtse rivalen vielen over elkaar heen om hem af te kraken. Zowat alle commerciële media hadden het over zijn ‘verraad’. De meeste rechtse politieke partijen riepen op zijn meetings te boycotten. Meermaals werden die meetings ook verstoord door rechtse tegenbetogers.

Ze werden daarin gestimuleerd door de VS. Ook voor de VS was deze man immers volledig onaanvaardbaar. Hij doorbrak het scenario van ondemocratische verkiezingen met slechts één kandidaat. Falcón mag dan wel een onvervalste neoliberaal zijn, hij loopt echter niet aan het lijntje van de VS-ambassade, sprak zich zelfs openlijk uit tegen de ‘bemoeienissen’ van de VS en pleitte tijdens zijn campagne voor het behoud van de meest populaire aspecten van het chavismo: de subsidieprogramma’s voor basisvoeding, onderwijs en gezondheidszorg. Onaanvaardbaar.

Het resultaat was een historische lage deelname van de kiezers. Meer dan de helft van de geregistreerde kiezers kwam niet opdagen. President Maduro behaalde in stemmenaantallen de laagste score van zijn partij sinds 1999. Met 1,1 miljoen stemmen minder dan tegenkandidaat Capriles in 2013 werd hij toch herverkozen omdat die superlage score goed was voor 67,85 procent van de opgedaagde kiezers. Slechts 1,9 miljoen kiezers (20,93 procent) gingen naar de stembus voor Falcón.

Voor de tweede maal raakte Maduro verkozen dankzij de interne verdeeldheid van de rechtse oppositie. Zijn eigen politieke basis is desalniettemin zwakker dan ooit tevoren. Dat hij desondanks standhoudt is enkel aan die oppositie te danken.

Regime change dan maar

President Trump zette het beleid van voorganger Obama onverminderd verder en bleef gokken op regime change dankzij de rampzalige economische toestand, met hulp van de economische blokkade. Het nieuwe plan was Maduro’s verkiezing ongeldig te laten verklaren. De Grondwet voorziet in dergelijk geval zijn tijdelijke vervanging door de voorzitter van het parlement (zie hierboven).

Begin januari 2019 was het volgens de overeengekomen beurtrol binnen de rechtse parlementaire meerderheid aan de kleine rechtse partij Voluntad Popular (‘volkswil’). De leider van de partij Leopoldo López is echter geen lid van het parlement. Hij wordt vervolgd voor zijn deelname aan de staatsgreep van 2001 en zijn oproepen tot geweld tijdens de protesten van 2014 en 2017 (net als twee andere leiders van de partij). De partij kon niets anders aanbieden dan backbencher Guaidó.

De rechtse oppositie heeft de voorbije jaren een enorme capaciteit vertoond om niets te leren van de fouten van het verleden

De voor de meeste Venezolanen tot dan totaal onbekende Juan Guaidó werd de nieuwe parlementsvoorzitter en legde in januari 2019 de eed af als interim-president. Zijn totale gebrek aan charisma of aan enig consistent gedachtengoed zou geen probleem zijn, want de rechtse partijen en Washington waren er rotsvast van overtuigd dat Maduro nu wel snel zou vallen. Guaidó’s vulgaire uitspraken tijdens de straatprotesten van 2014 en 2017 en zijn toenmalige oproepen om zoveel mogelijk soldaten en politieagenten te doden zouden door de meewerkende media wel netjes verzwegen worden. Vrij snel begon hij echter nieuwe  flaters op te stapelen.

Twee jaar later

Twee jaar later zit de rechtse oppositie nog steeds met Guaidó opgezadeld. Zijn entourage heeft zich verrijkt met de door de VS gul gegeven ‘humanitaire’ steun. Zowat al dat geld werd opgesoupeerd in buurland Colombia. De poging tot staatsgreep in april 2019 werd een beschamend fiasco (zie hierboven). Hij was bovendien zo onvoorzichtig om zich te laten fotograferen met Colombiaanse drugssmokkelaars (‘vrijheidsstrijders’). Een jaar later moest Guaidó zich distantiëren van Operatie Gideon. Een aantal VS-huurlingen die Maduro moesten vermoorden werden al opgepakt bij hun landing op de kust.

Biden zet de moordende sancties van Obama-Trump verder. Het begint de rechtse oppositie echter te dagen dat ze ondanks de steun van de VS opnieuw op een electorale nederlaag afstevenen. De meeste rechtse partijen nemen daarom deel aan onderhandelingen met de regering onder arbitrage van de Noorse ambassade in Mexico. Zij zullen deelnemen aan de regionale en gemeentelijke verkiezingen in het najaar.

Op 1 oktober verplichtten de VS de Portugese bank Novo Banco een betaling te blokkeren van Venezuela aan de Pan-American Health Organization voor de aankoop van 13 miljoen vaccins en 30 miljoen medische spuiten

Als Guaidó opnieuw gaat oproepen deze verkiezingen te boycotten zullen de gematigde rechtse partijen het weer niet halen tegen het verenigd front van Maduro. Het lijkt wel pythonesque, maar de rechtse oppositie heeft de voorbije jaren een enorme capaciteit vertoond om niets te leren van de fouten van het verleden.

De rechtse oppositie tegen Maduro wil eigenlijk geen verkiezingen winnen binnen het bestaande electorale systeem. Elke burger heeft in Venezuela een identiteitskaart met chip, de elektronische stemcomputers printen een kopie van de uitgebrachte stem af en de kiezer mag opnieuw stemmen als hij/zij die uitprint niet correct vindt. Tellingen van de computers worden standaard vergeleken met fysieke tellingen van de afgedrukte kopies in ad random gekozen kiesdistricten.

Voormalig president Jimmy Carter, die met zijn Carter Center wereldwijd verkiezingen monitort, noemt het Venezolaanse kiessysteem ‘het beste ter wereld’. Net daarom wil de rechtse oppositie ervan af ³. Dit systeem maakt verkiezingen immers veel te toegankelijk voor de arme bevolking. Daarom dus.

Het permanent falen van de rechtse oppositie en het volledig ontbreken van een centrumlinkse politieke klasse of compromiscultuur maakt dat het er voor de Venezolaanse bevolking de komende jaren niet gaat op verbeteren.

 

De WereldMorgen.be heeft sinds zijn oprichting in 2010 talrijke artikels gepubliceerd over Venezuela (zie het Dossier Venezuela).

 

Notes: