Na elf jaar wonen en werken in de Spaanse hoofdstad Madrid komt freelance journalist Sven Tuytens terug naar Brussel. “Toen ik er pas woonde verbaasde ik me over zoveel dingen die ‘bijzonder’ aanvoelen, maar die de Spanjaarden heel gewoon vinden. Terug hier verbaas ik me hoe ik daar zelf door veranderd ben. Het is weer even aanpassen.” Sven blikt terug en kijkt al vooruit.
“Met vrouw en kinderen emigreerde ik naar Madrid op een ogenblik dat dit allesbehalve vanzelfsprekend was. In 2010 zat Spanje al twee jaar in een diepe economische crisis. Huizen waren wel goedkoop, maar degelijk betaald werk vinden was daarentegen allesbehalve vanzelfsprekend. We kochten direct een huis, jarenlang huren zou anders toch duurder uitvallen.”
“We leerden elkaar hier kennen in Brussel. Op een bepaald ogenblik waagden we de stap naar de geboortestad van mijn vrouw. Die kende daar haar weg, wat zeker hielp in het begin. In Spanje betekent familie veel meer dan het Noord-Europese kerngezinnetje. Je bouwt er ook veel sneller een uitgebreide vriendenkring op dan hier in België.”
“Hoewel ik al Spaans kon en meerdere malen in Spanje was geweest was er echt gaan wonen toch een heel andere ervaring. Ik ging dingen zien die je tijdens korte verblijven niet opvielen, die je gaat appreciëren. Hier zegt iedereen altijd ‘dag’ na die eerste kennismaking. Spanjaarden zitten ook niet voortdurend alles te plannen zoals wij hier, zeker niet in de privésfeer.”
“Een etentje bij de buren, bij vrienden, bij de familie, samen op restaurant, het gebeurt allemaal spontaan. Je past je snel aan. Iedereen eet ook direct mee bij je thuis, maar ook jij bij de anderen. Je leert snel bij. In Spanje heb je altijd voldoende eten en drank in huis voor onverwachte bezoekers. En je maakt tijd voor je bezoekers.”
“Wat me nu bij het terugkomen bijblijft is hoe weinig achterdochtig Spanjaarden zijn voor nieuwkomers. Wij zijn hier discreet, eerder achterdochtig, het vraagt tijd om nieuwkomers in je straat te verwelkomen. Zomaar bij de buren langsgaan om ze de eerste dag al welkom te heten of omgekeerd, om buren aan je voordeur zonder meer binnen te laten, zo gaat dat in Spanje.”
“Die discretie is soms ook goed. We zaten recent met vrienden in een Brussels restaurant en hadden het niet direct door dat een paar tafels verder de koning met een van zijn zonen zat te eten, gewoon, niemand die hem lastig viel … Dat zou in Spanje nooit kunnen. Hij zou gewoon overrompeld worden. Nu, je kan ook bemerken dat de monarchie in Spanje zich te goed vindt om zomaar in een gewoon restaurant te gaan eten.”
De Spaanse Burgeroorlog, nog steeds aanwezig
“In de sociale kringen die we leerden kennen begon ik te praten over de Spaanse geschiedenis, een onderwerp dat me altijd geboeid heeft, vooral de geschiedenis van de Spaanse burgeroorlog. Spanje heeft de fascistische dictatuur die erop volgde immers nog altijd niet verteerd. Het land is nog steeds diep verdeeld tussen zij die Franco vereren en zij die hem volledig veroordelen.”
“Onder de linkse regeringen kwam er stilaan een opening om dat verleden bespreekbaar te maken. Door daarover te praten en vooral te luisteren begon ik me te informeren over de ‘memoria historica’, het historisch geheugen. In Spanje liggen nog altijd ongeveer 115.000 lichamen van afgemaakte mensen in massagraven. De archieven daarover zijn bekend. Zowat alle massagraven zijn in kaart gebracht.”
“Zo ontstond het idee voor mijn allereerste reportage voor Terzake in 2010, over de opgravingen van die massagraven. Aanleiding was de tiende verjaardag van de allereerste professioneel uitgevoerde opgravingen. In de reportage vertelde ik het verhaal van Emilio Silva, een journalist die zijn grootvader liet opgraven en daarna ook anderen hielp bij hun zoektocht naar verdwenen familieleden.”
“Toen we voor de opnames bij een massagraf stonden in Oropesa, ongeveer 180 kilometer ten westen van Madrid, kwamen buurtbewoners nieuwsgierig kijken. Een oud vrouwtje vroeg of er tussen de gevonden lichamen geen kleine man was met een leesbrilletje in zijn binnenzak. ‘Dat was mijn papa’.”
“Een van de gravers toonde me een verwrongen 9mm-kogel. ‘Dit is de kogel van het genadeschot in het achterhoofd die door de schedel verwrongen werd’. Als je daar dan staat met die lichamelijke overschotten en die mensen met hun verhaal, dan kan je niet langer ‘neutraal’ blijven.”
“Na die eerste bijdrage zijn er andere gevolgd, ook NOS Nieuwsuur, een achtergrondprogramma van de NOS Nieuwsdienst, had belangstelling voor mijn eerste reportages en liet mij die met veel meer middelen nog eens overdoen. Zo ging de bal dan aan het rollen voor mijn freelance opdrachten. Deels ontstonden die door eigen voorstellen, deels door vragen vanuit Brussel of Hilversum.”
“Zo leerde ik te begrijpen hoe het kan dat er vandaag nog steeds openlijke franquisten (aanhangers van Franco) in het parlement zetelen. Ik zie de bitsige hardnekkigheid waarmee extreemrechts én rechts Pablo Iglesias, oprichter en leider van Podemos, aanpakt. Negen jaar lang werd hij in zijn privéleven gepest en bedreigd, elke dag betogingen voor zijn privéwoning 24/7, dag en nacht, omdat hij het heeft aangedurfd de fascistische dictatuur te beschuldigen van massamoord.”
“Is het niet schrijnend dat tot nu toe nog maar één persoon is veroordeeld voor zaken die met de burgeroorlog te maken hebben? Onderzoeksrechter Baltazar Garzón wilde een aantal personen vervolgen voor hun betrokkenheid bij een aantal massamoorden tijdens de burgeroorlog. Het Hooggerechtshof heeft hem uit zijn ambt ontzet wegens ‘machtsmisbruik’ … Zo maakte dat gerechtsapparaat duidelijk dat de burgeroorlog een no-go-area blijft. Het justitieapparaat zit nog vol rechters die het regime van Franco genegen zijn.”
“Onder de slachtoffers van de burgeroorlog waren er ook veel buitenlanders, deelnemers aan de internationale brigades die solidair kwamen meevechten met de democratisch verkozen regering tegen het leger onder leiding van Franco. Daar waren ook Belgen bij.”
“Zo is het boek over Piet Akkerman ontstaan. Ik nodigde Antwerps vakbondsleider Bruno Verlaeckt uit naar een herdenkingsplechtigheid ter ere van Akkerman in Guadalajara, ten noordoosten van Madrid. Hij was onder de indruk en besloot naar analogie met de Britse vakbondstraditie een handgemaakte banner te laten maken met de beeltenis van Akkerman, als symbool voor de antifascistische strijd.”
“Ik heb reportages gemaakt over het Andalusische dorp Marinaleda voor NOS-Nieuwsuur, en over de Spaanse enclaves Ceuta en Melilla, over corruptie, over de drugshandel. Dit bracht me overal in Spanje, waardoor ik de grote diversiteit van dit fascinerend land leerde kennen. Spanje is zoveel meer dan de costa’s en Barcelona.”
Links of rechts, met niets ertussen
“In Spanje verloopt politiek langs heel strak afgebakende lijnen. Je bent links of rechts, sociaal of neoliberaal. De rijkere elite mag je zelfs nog feodaal noemen. Politiek is hier geen debat van meningen. Tv-debatten ontaarden gemakkelijk in scheldpartijen, geroep en persoonlijke beledigingen van tegenstanders.”
“Het tweepartijensysteem van de conservatieve PP en de sociaaldemocratische PSOE blokkeerde echte langetermijnveranderingen, omdat bij elke machtswissel de beslissingen van de vorige regering omgedraaid worden. Elke linkse regering herbegint met de opgravingen van de slachtoffers van de franquistische repressie. Dat doet ze met subsidies aan ngo’s. Die afschaffen is telkens zowat het eerste wat een rechtse regering doet.”
“Meer nog dan zijn linkse discours voor gelijke rechten en sociale rechtvaardigheid was dit wat de vijanden van Pablo Iglesias zo woedend maakte: zijn verwijten van medeplichtigheid en verderzetting van het fascistisch gedachtegoed van de dictatuur. Politiek is hier een kwestie van nijd. Oppositie voeren is een uiting van frustratie, omdat je niet zelf de macht hebt. Rechts vindt hier nog altijd dat de absolute macht hun natuurlijk privilege is.”
“Deze coalitieregering van PSOE en Podemos Unidas is ongezien, niet alleen omdat ze links is. De PSOE zou niet liever willen dan dat Podemos verdwijnt en ze terug kunnen naar de goede oude tijd van alleen regeren.”
“Wat ik in mijn boek ‘Groeten uit Spanje’ ook wou benadrukken is hoe leeg Spanje in feite is. Spanje is twee grote stedelijke agglomeraties, Madrid en Barcelona, wat kleinere steden als Málaga, Sevilla en voor de rest het enorme verarmde platteland. Hospitalen op het platteland hebben helikopters omdat de kleine dorpen zover van elke medische faciliteit liggen.”
“Hoe fascinerend we Spanje ook vinden. Voor onze kinderen vonden we dat er buiten Spanje betere kansen zijn om zich te ontwikkelen. De Spaanse openbare universiteiten worden al tientallen jaren zwaar ondergefinancierd. De gebouwen van de grote Universidad Completense de Madrid staan er vuil en vervallen bij. Toen Pablo Iglesias in 2012 in de roddelpers het verwijt kreeg een rijke stinkerd te zijn toonde hij zijn loonfiche van professor aan de universiteit: nog geen 900 euro voor een voltijds academicus!”
“Ondertussen worden overal privé-universiteiten gebouwd, waar alleen rijke mensen de inschrijvingspremie en de andere kosten voor hun kinderen kunnen betalen. De Spaanse bouwsector investeert volop in deze nieuwe kansen. Het gevolg laat zich raden: Spanje evolueert terug naar een maatschappij waar alleen rijke mensen de betere, hogere studies kunnen volgen.”
“Het Spaanse onderwijs is ook abominabel slecht voor talenonderwijs. In mijn boek haal ik het voorbeeld aan van een leerkracht Frans die niet in staat blijkt tot een eenvoudige dialoog met mij. Wij hebben onze kinderen net heel taalbewust opgevoed, naast Spaans spreken ze Frans, Engels en Nederlands. Diversiteit is de toekomst en daar willen ze in mee zijn.”
“Onze oudste studeert nu nog in Groot-Brittannië, maar zal daar door de Brexit weg moeten, omdat ze nu veel meer moet betalen om te mogen blijven studeren. Het gevolg is een leegloop van Britse universiteiten, die dan maar hun inschrijvingsgeld verhogen, waardoor er nog minder studenten bijkomen.”
“Na 11 jaar zit er meer Spanje in mij dan ik had gedacht. Net door terug te komen voel ik dat. Ik heb er een zeer boeiende tijd gehad, kon mooie reportages maken waar ik nog steeds achter kan staan. Het was echter tijd om een nieuw hoofdstuk te beginnen.”
Sven Tuytens heeft vier boeken geschreven tijdens zijn elf jaar Spanje. Drie ervan zijn nog altijd te verkrijgen. Boeken koop je nog altijd best bij een echte boekhandel, niet bij Amazon of bol.com. Geen boekhandel in je buurt? Wist je dat elke krantenwinkel ook in het verdelingscircuit van boeken zit? Bestel je boeken gewoon daar, dan heeft je lokale krantenboer er ook iets aan (zo gaat geen grote gigant, die geen belastingen betaalt, er mee lopen).
Sven Tuytens. Groeten uit Spanje. EPO, Antwerpen, 2021, pp. 240. ISBN 978 9462 6731 20 (lees hier de recensie)
Sven Tuytens. Las mamás belgas – De onbekende strijd van jonge vrouwen uit België en Nederland tegen Franco en Hitler, Lannoo, Tielt, 2017 (277 pp. zonder voetnoten, index van namen en organisaties, bibliografie) ISBN 978 9401 4460 51 (lees hier de recensie)
Sven Tuytens & Rudi Van Doorslaer. Israël Piet Akkerman. Van Antwerpse vakbondsleider tot Spanjestrijder. Algemene Centrale ABVV Antwerpen-Waasland, Antwerpen, 2016, 173 pp. Illustraties Jan Vanriet. ISBN 978 9090 2968 45 (lees hier de recensie)