Het is nog negen maanden aftellen tot de Braziliaanse presidentsverkiezingen op 2 oktober, maar als alles ‘normaal’ verloopt – zonder door de VS gesteunde rechtse manoeuvres – wordt Lula opnieuw president. Zijn enige echte tegenkandidaat is Sergio Moro, de man die hem als rechter nog verhinderd had deel te nemen aan de vorige presidentsverkiezingen. Bolsonaro is niet eens zeker van deelname na de eerste ronde van de verkiezingen.

Toen Sergio Moro op 2 december 2021 zijn nieuwe boek Contra O Sistema Da Corrupção (Tegen het Systeem van de Corruptie) voorstelde in de stad Curitiba, zei hij onder meer dit: “Dit is niet mijn versie van de waarheid. Dit is de waarheid. Een alternatieve waarheid bestaat niet.”

Dat de man zich verplicht ziet die ‘waarheid’ te publiceren had hij zich enkele jaren geleden niet kunnen voorstellen. Toen was hij nog de held van de media en miljoenen Brazilianen omdat hij als rechter in Curitiba de daders van het corruptieschandaal Lava Jato (‘carwash’) vonniste.

Lava Jato werd zo genoemd omdat het gerechtelijk onderzoek onder zijn leiding begonnen was als onderzoek naar carwashbedrijven, die met valse facturen voor onbestaande klanten illegaal geld witwasten – de ironie van carwash voor witwas was onbedoeld.

Dat onderzoek breidde zich vervolgens uit naar steekpenningen die grote bouwbedrijven hadden uitbetaald om lucratieve bouwcontracten binnen te halen in opdracht van overheidsbedrijf Petrobras. Onder de daders onder meer Odebrecht, het grootste bouwbedrijf van Latijns-Amerika, dat ook in andere landen in corruptieschandalen betrokken raakte in de nasleep van het gerechtelijk onderzoek in Brazilië.

Tientallen parlementsleden en ministers werden in beschuldiging gesteld. Sergio Moro bleek echter zeer selectief in zijn beslissingen om effectief rechtszaken te starten na de onderzoeken. Tijdens zijn werk als rechter had hij meerdere contacten met personen in de VS-ambassade en in Washington DC. Moro liet politici van de rechtse partijen grotendeels ongemoeid en concentreerde zich op die van de linkse partijen.

Dankzij onderzoekswerk van Glenn Greenwald, toen nog bij The Intercept, werd uitgebracht dat Moro het schandaal heeft gebruikt om voormalig president Lula te verhinderen deel te nemen aan de verkiezingen van 2018.

De bewijsvoering tegen Lula bleek zo doorzichtig en de gevangenisstraf zo disproportioneel dat zijn vonnis uiteindelijk door het Hooggerechtshof ongeldig werd verklaard. Ondertussen was echter het ware doel bereikt: Lula kon tijdens zijn gevangenschap niet deelnemen aan de verkiezingen.

Die verkiezingen verliepen vervolgens voor de rechtse partijen en de Braziliaanse oligarchie niet helemaal als gepland. Niet hun geprefereerde kandidaat haalde de tweede ronde, maar complete outsider Jair Bolsonaro.

Deze man was door de media van diezelfde oligarchie de voorgaande twintig jaar in zowat alle praatprogramma’s uitgenodigd omdat zijn idiote uitspraken voor enorme kijkcijfers zorgden. Bolsonaro werd niet voor niets de Braziliaanse Trump genoemd. Net als Trump was Bolsonaro voor zijn eerste verkiezing tot president al een mediaberoemdheid in Brazilië, dankzij gelijkaardige uitspattingen.

Bolsonaro was weliswaar niet hun gezalfde kandidaat, maar men verkoos hem in ieder geval boven Fernando Haddad, de linkse kandidaat die door Lula vanuit zijn gevangenschap zijn kandidaat werd genoemd.

Ondanks een complete barrage van antinieuws in alle grote media – zoals de stelling dat links alle kinderen in kolchozen zou onderbrengen en privé-eigendom zou afschaffen – haalde Haddad in de tweede ronde nog altijd 44,87 procent van de uitgebrachte stemmen. 21,30 procent van de kiezers bleven thuis, vooral armere Brazilianen, het traditionele kiespubliek van links.

Vier jaar later liggen de kaarten volledig anders. Bolsonaro werd zoals voorspeld een rampzalig president. Hij bakte het bijwijlen zo bruin, dat zelfs zijn meest loyale ministers het aftrapten. Met 619.559 geregistreerde COVID-19-doden (het echte cijfer is hoger) moet Brazilië enkel de VS laten voorafgaan.

Onder zijn leiding kwam de ontbossing van het Amazonewoud in een nog grotere versnelling, werd de financiering voor de bestrijding van bosbranden ingekrompen, werd het onderwijs geprivatiseerd en sociale voorzieningen afgebouwd. De economie ligt er verder belabberd slecht bij. Die werd door de pandemie net als in andere landen al zwaar getroffen, maar Bolsonaro deed daar met zijn radicaal neoliberaal knoeiwerk nog een flinke schep bovenop. Hij scoort nog 20 procent in de peilingen.

Werd Sergio Moro aanvankelijk nog gezien als de ideale rechtse kandidaat om Bolsonaro te vervangen, dan overspeelde hij zijn hand door tegen eerder gedane beloftes in minister van Justitie te worden onder Bolsonaro. Dat eindigde twee jaar in een anticlimax.

Zelfs voor Moro ging Bolsonaro te ver met zijn waanzinnige beslissingen. Ondertussen was Moro een groot deel van zijn geloofwaardigheid verloren. In die korte periode had hij Bolsonaro echter geholpen om onderzoeken naar corruptie van zijn zonen te verhinderen en werkte hij samen met politici die enkele jaren ervoor nog waren vernoemd in het Lava Jato-schandaal. Bovendien onderhandelde hij voor zijn vertrek een speciaal pensioen voor zijn tijd als minister, wat uiteindelijk mislukte.

Die geloofwaardigheid ging daarna verder de dieperik in toen Glenn Greenwald voor The Intercept de hand kon leggen op honderden e-mails en afgetapte telefoongesprekken die aantoonden dat Moro zeer doelbewust samenwerkte met het openbaar ministerie om Lula achter slot en grendel te krijgen voor hij kon deelnemen aan de verkiezingen.

Die openbaringen leidden er toe dat het Hooggerechtshof de zaak tegen Lula ongeldig verklaarde. Er bleek geen enkel bewijs te bestaan voor mogelijke corruptie van de voormalige president.

Moro ging een tijd werken als duurbetaald consultant in Washington DC en werkte als raadgever voor een Israëlische miljardair die van corruptie werd beschuldigd.

Hij is terug in Brazilië en probeert zich als het alternatief voor Bolsonaro te profileren. Ook al bedekken de media in Brazilië al die belastende feiten onder een mantel van stilzwijgende liefde, desondanks heeft hij alle moeite om boven de 10 procent te raken in de peilingen.

Moro is niet weg te branden uit de media met lovende commentaren, Bolsonaro staat ook voortdurend op de frontpagina’s maar dan in een eerder negatieve context. Bijna totaal verzwegen of hoogstens denigrerend neergezet is daarentegen Lula, de man om wie het uiteindelijk echt draait.

In zijn boek stelt Moro zich voor als een ernstige outsider die werd misleid door een onbetrouwbare president, wat niet echt geloofwaardig overkomt als je weet dat Bolsonaro een dertigjarige loopbaan achter de rug heeft van leugens, corruptie en onwaardige uitlatingen die zelfs een notoire Belgische plastische chirurg zouden doen blozen. Zo zei Bolsonaro ooit in het openbaar tegen een links parlementslid: “Jij bent bent zelfs te lelijk om te verkrachten.” Tegen de onthullingen van The Intercept in blijft Moro stellen niets verkeerds gedaan te hebben.

Ondertussen – zelfs scenarioschrijvers van soaps zouden het niet beter bedenken – heeft het Hooggerechtshof een eis ingediend tegen het consultingbedrijf in Washington DC waar Moro voor heeft gewerkt, omdat zijn aangifte van die inkomsten niet blijkt te kloppen.

De hele lawfare-operatie van de voorbijgaande jaren die Moro met de VS-ambassade en rechtse krachten op touw heeft gezet, valt stilaan in duigen. Heel de strategie blijkt zich tegen zichzelf te keren.

Ondanks een barrage aan negatief nieuws in de sensatiebladen en tv-zenders blijft Lula rond de 50 procent scoren in de peilingen en komt zelfs de mogelijkheid van zijn verkiezing in de eerste ronde in het vizier.

Of dat in de eerste ronde zal lukken hangt deels af van centrumlinks kandidaat Ciro Gomes. Hij scoort slechts tussen de 4 en 6 procent in de peilingen, wat hem persoonlijk kansloos maakt, maar wel Lula van een overwinning in de eerste ronde kan afhouden.

Gomes is echter wel een uitstekend debater met een enorme kennis van data en feiten. Moro daarentegen heeft nauwelijks ervaring met tegensprekelijke tv-debatten. Hij weigert in de te gaan op de uitnodiging voor een debat met Gomes.

Moro heeft zich aangesloten bij de kleine rechtse partij Podemos, die buiten de naam niets gemeen heeft met de Spaanse Podemos van Pablo Iglesias (aansluiting bij een partij is een vereiste voor presidentskandidaten).

In O Globo, de grootste krant van Brazilië (en Latijns-Amerika) verscheen hij in de voorbije weken minstens om de drie dagen op de frontpagina. Ook in de andere kranten, radiostations en tv-zenders van de oligarchie verschijnt hij om de haverklap, zonder enige tegenspraak of kritiek.

Hij probeert zich daar te profileren als de kandidaat van de redelijkheid, van de derde weg, los van de links-rechts polarisatie tussen Lula en Bolsonaro. Concreet staat hij voor het identieke programma van Bolsonaro, zonder de stokende retoriek of de kwetsende en beledigende taal van Bolsonaro. Hij heeft ook de steun gekregen van de ex-militairen die aanvankelijk Bolsonaro steunden, van wie een aantal ook even minister waren onder Bolsonaro (zie Braziliaanse legertop dient zijn ontslag in: nieuwe crisis voor Bolsonaro).

Ondertussen voert Lula ongestoord een campagne van verzoening, net als bij zijn allereerste campagne in 2002. Hij zal waarschijnlijk net als toen een eerder centrum-rechts politicus kiezen als kandidaat-vicepresident. Lula kan bogen op twee succesvolle mandaten, met een aanzienlijke verbetering van de welvaart voor de armen, beter onderwijs, betere sociale voorzieningen. En de elite boerde allesbehalve slecht onder zijn bestuur.

Hij roomde weliswaar een deel van die winsten af voor zijn sociale programma’s, maar liet de machtsstructuren ongeroerd. President Chávez in Venezuela, president Morales in Bolivia, president Correa in Ecuador deden in feite hetzelfde.

Je kan je van hieruit afvragen waarom die elite dan toch zo op deze presidenten gebeten was. Dat hij met zijn gematigd sociaal-democratisch profiel desondanks zo gehaat wordt heeft alles te maken met de historisch diepgewortelde mentaliteit van de Latijns-Amerikaanse upper class. Die haat heeft niet zozeer te maken met het feit dat ze onder hun bestuur iets minder snel stinkend rijk werden dan voorheen – hoewel dat zeker ook meespeelt.

Deze elite kan er niet mee om dat hun huishoudpersoneel rechten heeft gekregen, zoals een vastgelegd loon, vakantiedagen, een vijfdagenweek, ziekteverlof. Die mensen worden bovendien assertiever en eisen hun deel van de koek op.

Nog een pijnpunt voor de traditionele machthebbers in al deze landen: studiebeurzen hebben ervoor gezorgd dat de witte universiteitscampussen van Caracas, Quito, La Paz, Rio de Janeiro en andere steden ook studenten zien toestromen met een iets meer donkere huidskleur – nog altijd veel minder dan hun proportioneel aandeel in de bevolking.

Bovendien maken die ‘linkse’ regimes het moeilijker om ongestraft wetten te overtreden, om het gerecht naar hun hand te zetten. Tv-quizshows, praatprogramma’s, en realityshows tonen alleen mensen met een donkere huidskleur om ze belachelijk te maken. Nieuwsberichten tonen altijd gekleurde gezichten wanneer het over criminaliteit gaat.

Lula is bovendien een president die plat Braziliaans Portugees spreekt en de gesofisticeerde maniertjes van de elite mist. Bovendien, het is een voormalig fabrieksarbeider, een presidentszitje onwaardig.

Terwijl Bolsonaro internationaal geïsoleerd staat en Moro buiten Brazilië geen enkele naam heeft, reist Lula de wereld rond, waar hij met de nodige egards wordt ontvangen. Desondanks blijven de media Moro steunen.

Zij worden echter geconfronteerd met een probleem waar de commerciële mainstreammedia over heel de wereld mee te kampen hebben, een door de bodem zakkende geloofwaardigheid.

Lula moet het hebben van de oeroude middelen, lokale inplanting in de stadswijken, meetings, toespraken, stuk voor stuk methodes die door deftige mediacommentatoren als voorbijgestreefd worden weggezet.

Er kan nog veel gebeuren in negen maanden. Het ziet er echter naar uit dat de komende verkiezingen zullen uitdraaien op één vraag: raakt Lula reeds verkozen in de eerste ronde of niet.

Bolsonaro heeft nu al Trumpgewijs aangekondigd dat hij geen verlies zal aanvaarden. Zelfs een poging tot staatsgreep mag niet worden uitgesloten.

Met de recente verkiezingen van Xiamara Castro in Honduras, Luis Arce in Bolivia, Pedro Castillo in Peru en Gabriel Boric in Chili is echter een nieuwe progressieve golf in Latijns-Amerika onstuitbaar geworden.

 

Lees ook:

Lula geeft historische toespraak na zijn vrijspraak door het Hooggerechtshof

Brazilië zakt weg in zelfvernietigende chaos tijdens coronapandemie