Daags na de aanslagen van 22 maart 2016 verspreidt IS-strijder Hicham Chaib vanuit Syrië een video met steun aan de daders van Zaventem en Maalbeek, waarna hij een gijzelaar executeert. Zes jaar later zoekt zijn broer Mohamed Amin Chaib nog steeds naar antwoorden in zijn boek ‘Aanslag op het hart – Hoe ik mijn broer verloor aan IS’.

Een familielid in de gevangenis voor roofoverval, drugshandel of erger nog, een seksueel misdrijf, dat laat ongetwijfeld sporen na. Wat hebben wij, ouders, broers, zussen, familieleden verkeerd gedaan? Hadden we dit kunnen voorkomen? Of je wil of niet, je zoekt naar oorzaken bij jezelf.

Het gevoel van schande en oneer, hoe belangrijk ook, weegt niet op tegen dat andere gevoel, dat brandende schuldgevoel, terecht of niet maakt niet uit, het is er. Die dader die die vreselijke dingen deed die ik niet kan goedkeuren is ook iemand die me dierbaar is … of ‘was’?

Familie is voor altijd

Voor familieleden zijn daders niet zomaar een cijfer, initialen in een krantenbericht, ‘H.C. uit Borgerhout’. Dit is je broer, je hebt er jaren mee samengeleefd, je bent samen opgegroeid, je deelt duizenden mooie herinneringen met elkaar … of was het maar schijn? Liep er toen al iets fout?

Relaties en vriendschappen in al hun hedendaagse vormen zijn niet voor eeuwig. Mensen vervreemden van elkaar, vriend-inn-en van weleer blijken vandaag dingen te doen die je niet kan vatten, niet kan goedkeuren, die je niet herkent in die vriend-in die je ooit had. Ooit kende je elkaar door en door – dacht je toch. Zoveel jaren later blijk je vreemden voor elkaar. Je kan er letterlijk en figuurlijk afstand van nemen.

Met familie kan je dat niet. Familie is voor altijd, zelfs die broer met wie je geen contact meer hebt. Wat Hicham Chaib zei en deed op 23 maart 2016 moet verschrikkelijk geweest zijn, voor zijn ouders, voor zijn broers, zijn zussen en voor zijn slachtoffers. Die geliefde broer waar je ooit thuis mee speelde, mee naar tv keek, mee op stap ging, waar je zoveel foto’s en herinneringen mee deelt, waar je samen pret mee maakte op familiefeesten, diezelfde broer filmt een gruwelijke misdaad en bejubelt vreselijke aanslagen op onschuldige mensen…

Of dat op zich nog niet erg genoeg is geeft hij er een uitleg bij die zich beroept op dat wat je naast je familie zo dierbaar is, je geloof. Je geloof dat naastenliefde als grootste waarde predikt, liefde voor elkaar, genegenheid, trouw, loyaliteit, een goed mens zijn voor elkaar.

Dit is geen ultiem antwoord

Zes jaar later schrijft jongere broer Mohamed Amin zijn gevoelens neer. Hij maakt zich geen illusies: “Ik beloof u niet dat u in dit boek een ultiem antwoord zult vinden op de fameuze ‘waaromvraag’. Want ook mijn familie en ik zullen daar in dit aardse leven nooit een antwoord op krijgen.”

Mohamed Amin vertelt het verhaal van zijn familie. Financiële problemen brengen een einde aan het huwelijk van hun ouders en moeder voedt de nog thuiswonende kinderen verder alleen op. Maar toch, “ook mijn vader verdient alle lof omdat hij in die moeilijke periode een echte vader bleef”.

Hicham is de tweede oudste in dit grote gezin met elf kinderen. Wanneer zijn oudste broer jong trouwt en verhuist wordt hij grote broer. “Hij regelt de administratie van onze ouders, maakt hun doktersafspraken en begeleidt hen als tolk bij de consultaties … Kortom, Hicham is hét aanspreekpunt van het gezin. In goede maar ook in kwade dagen.”

De digitale revolutie breekt door in het gezin Chaib. “Met als gevolg dat internationale trends een steeds grotere impact hebben op de geloofsbeleving van de Belgische moslims”. Zo komen we bij de islam, dat geloof waar de familie zijn morele levenswaarden in terugvindt.

Godsdienstbeleving

Mohamed Amin komt zeer eerlijk uit voor zijn geloofsovertuiging. Hij is briljant student en beslist na lang aarzelen niet te kiezen voor een carrière in marketing en communicatie. Hij gaat Islamitische theologie studeren. Hij vertelt over hoe hij zijn geloof beleeft.

Voor een zoals ikzelf in het rurale rooms-katholicisme van de jaren 1950-1960 opgegroeide jongen is het onbekend terrein om lezen hoe anders die godsdienstbeleving van moslims is. Maar, is dat wel zo? Zijn de Bijbel, de Thora en de Koran echt zo verschillend van elkaar? Uiteindelijk blijkt het om oppervlakkige vormverschillen te gaan. De essentie is immers dezelfde, leerden wij ook niet over naastenliefde, respect voor je ouders, trouw, loyauteit …

Godsdienst heeft nooit een grote rol gespeeld in mijn jeugd. Het was eerder vaag aanwezig, het college, de parochie. Zoals ik hierboven al zei, het was een kwestie van vormelijke gewoontes, diep religieus waren mijn ouders niet en zelf ben ik vrij jong bijna onbewust ‘niet-praktiserend atheïst’ geworden.

Ik zet het bewust tussen ‘aanhalingstekens’. Atheïst? Bij gebrek aan een beter woord. Niet-praktiserend? De behoefte om anderen te overtuigen heb ik nooit gekend. Wat is de zin van het leven? Waarom leven wij? Onbewust ben ik uiteraard gepokt en gemazeld door het christelijke gedachtengoed, door de christelijke waarden. Die eerder oppervlakkige opvoeding in het geloof heeft me wel het fanatisme bespaard waarmee sommige atheïsten hun overtuiging willen doordrukken.

En hoe ouder ik word, hoe meer ik doorheb dat het in werkelijkheid over universele waarden gaat die alle religieuze en niet-religieuze mensen van goede wil beleven. Het is alleen het resultaat dat telt. Als een medemens in 2022 zijn inspiratie om goed te zijn voor de ander vindt in een geloof, dan is dat goed genoeg.

Collectieve schuld? Niet voor iedereen

Toen Anders Breivik zijn massamoord pleegde gingen er geen reporters de straat op om nette witte christelijke mensen te vragen of ze zich niet moesten verantwoorden. Absurd? Toch is het dat wat nog altijd van moslims wordt geëist. Keer op keer. Blijkbaar geldt voor hen wél zoiets als collectieve verantwoordelijkheid. Waarom? Het antwoord is eenvoudig: omdat achter die eis tot collectieve verantwoording diep gewortelde vooringenomenheid schuilt.

Ze zijn er wel degelijk, mensen die in hun geloof of hun overtuiging argumenten vinden – denken ze toch – om slecht te doen, maar of ze Anders Breivik heten of Hicham Chaib, zij vertegenwoordigen niet die miljoenen anderen.

Mohamed Chaib probeert je niet te overtuigen. Hij zoekt geen verantwoording. Hij laat de lezers zelf oordelen. Zijn broer vond thuis niet de stabiliteit die hij zelf daar net wel vond. Na mislukte middelbare school sukkelt Hicham van het ene baantje in het andere, ondervindt de gevolgen van een ongeschoold bestaan, nog verzwaard door de Arabische naam op zijn documenten.

‘Hoe ik mijn broer verloor aan IS’

Wanneer Hicham na de breuk in een zevenjarige relatie weer thuiskomt begint het te keren. Terug in het ouderlijke huis spendeert hij uren voor de tv, kijkt naar nieuwsbulletins, leert Sharia4Belgium kennen. Daar brengt hij het na enkele jaren tot woordvoerder en verschijnt voor het eerst op de Belgische tv-schermen waar hij zichzelf in de problemen brengt met lamentabele uitspraken. In 2012 wordt hij er de leider van, tot de familie een jaar later verbijsterd moet vernemen dat hij naar Syrië is vertrokken …

Drie jaar na zijn vertrek volgen de droevige emoties van die video en een mediastorm, met vragen voor een snel, kort antwoord, een quote, iets ‘dat we kunnen gebruiken’ in een clip van anderhalve minuut … Ondoenbaar.

Bij een huiszoeking blijken de agenten niet eens te weten dat Mohamed al jaren een Facebookpagina heeft waarin hij de ideeën en de misdaden van zijn broer afkeurt. De betrokken agenten zijn amper voorbereid, hebben slechts een vaag idee waar ze mee bezig zijn, verbergen dat niet eens en blijken dat meer dan voldoende te vinden.

Mohamed oudste broer, die al jaren een stabiel gezinsleven combineert met een vaste baan buiten Antwerpen, ver van zijn jongere broer, wordt dagenlang vastgehouden en ondervraagd. Een artikel in Humo met complete verzinsels over een andere broer wordt pas na een kortgeding verwijderd, maar de schade is geleden.

Besmettelijk?

Op zijn medisch dossier leest Mohamed tot zijn verbazing als medische risicofactor: “Broer Hicham is kopstuk van terreurorganisatie Sharia4Belgium (zit momenteel in Syrië)”. Besmettelijk wegens familiale band? Een nieuw medisch concept?

Hicham Chaib wordt later bij verstek veroordeeld voor de videomoord. Hij is ondertussen al enkele jaren omgekomen, maar voor het Belgische gerecht is hij echter niet officieel ‘overleden’ en moet de familie de rechtszaak ondergaan. Mohamed is er echter niet boos om. Integendeel, het helpt om deze gruwel voor de familie af te sluiten.

Mohamed Amin’s slotwoorden zijn een waardig einde aan dit moedige boek: “Ik besef dat Hicham nooit aanwezig zal zijn op mijn trouwfeest en dat hij mijn kinderen nooit in de armen zal nemen. Ik besef dat Hicham bloed aan zijn handen heeft. Ik besef dat mijn familie lijdt onder de wandaden van Hicham. En dat doet me pijn.”

“Met de hand op het hart beloof ik dat ik met iedereen zal samenwerken die wil bijdragen aan een gedeelde toekomst. Het hoofdstuk Hicham is finaal afgesloten, maar ons hoofdstuk – het hoofdstuk van een betere samenleving – begint nu.”

Wie zich niet geraakt voelt door ‘Aanslag op het hart’ heeft het hart niet op de juiste plaats.

Mohamed Amin Chaib. Aanslag op het hart – Hoe ik mijn broer verloor aan IS. EPO, Antwerpen, 2022, 135 pp. ISBN 978 9462 6735 02