Er zijn van die schrijvers die gewoon goed blijven. Nagieb Mahfoez, Nobelprijs Literatuur 1988, is er zo een. Recent verscheen van hem postuum een onuitgegeven bundel kortverhalen. Deze publicatie werd de aanleiding om zijn vroeger werk te herlezen, te beginnen met ‘De dag dat de leider werd vermoord’ van 1985, in het Nederlands gepubliceerd in 2014.
Prijzen voor literatuur zijn relatief en geen garantie voor succes. Daarvoor is literatuur te subjectief, wat de ene lezer geniaal vindt, is voor de andere maar niks. Mijn vrouw en ik ontdekten Nagieb Mahfoez door de uitreiking van de Nobelprijs in 1988.
Elk jaar biedt deze precieuze prijs erkenning voor één bepaalde auteur, sommigen kenden we al, anderen helemaal niet. Soms blijft die aandacht daarna beperkt tot de aankoop van één boek, dat niet overtuigt, soms doe je niets met die prijsuitreiking. Moeilijk om zeggen waar de lijn ligt. Intuïtie?
De Egyptische schrijver Nagieb Mahfoez overtuigde onmiddellijk. In de jaren na de Nobelprijs werden veel van zijn oudere werken vertaald naar het Nederlands.
Van hem hebben wij sinds 1988 thuis deze boeken liggen: De Suikersteeg (1957 – vertaald in 1990), De dief en de honden (1961-1989), De dwaaltocht (1964-1989), In een roes op de Nijl (1966-1994) en het boek Mijn Egypte (1996-1998) met inleidende essays van Lieve Joris en Richard van Leeuwen, een lang interview met de auteur en de tekst van zijn toespraak bij de uitreiking van de Nobelprijs.
Ze werden uitgegeven door De Geus, behalve De dief en de honden, dat in de Rainbow Pockets van uitgeverij Het Wereldvenster verscheen. Daarmee hebben we 7 van de 15 Nederlandse vertalingen van hem. Zoveel jaren later wordt het moeilijk om nog samen te vatten wat Mahfoez in deze boeken precies te vertellen had. De indruk van een aangename leeservaring is gebleven.
Een goed boek ‘vergeet’ je niet
Mensen die geen boeken lezen vragen ons soms wat je er aan hebt om gelezen boeken te bewaren in je steeds verder uitdeinende boekenrek. Een boek is niet als een muziek-CD. Je bekijkt de hoes en weet nog precies hoe elk nummer klinkt, ook al heb je ze twintig-dertig jaar niet meer opgezet.
Niet zo met boeken, wat bijblijft is de herinnering aan het gevoel een goed boek gelezen te hebben (en het even aangename besef dat je ze jaren later nog met evenveel plezier kan herlezen).
Recent verscheen De fluistering van de sterren (zie de recensie), een bundel kortverhalen die in het archief van Mahfoez werd teruggevonden en nooit eerder was uitgegeven. Dit boek werd de aanleiding om terug te grijpen naar zijn vroegere oeuvre. Bovendien bracht dit ook andere herinneringen naar boven.
Sinds ik voor dewereldmorgen.be boeken recenseer, mag ik het genot smaken boeken gratis in de bus te krijgen. De regel in de wereld van recensie is dat je een boek dat je bij de uitgever aanvraagt wel degelijk leest en recenseert.
Soms krijg je ook ongevraagd boeken thuis bezorgd. Die kan je recenseren maar verplicht ben je niet. Krijg je de drukproef als pdf in je mail kan je recenseren op de dag van publicatie.
Het geeft je het extra plezier om daarna een volledig ongeschonden exemplaar in je rek te zetten en toch te kunnen stellen dat je het gelezen hebt. Hoewel, het echte fysieke boek blijft toch mijn ding, pdf op de reader is praktisch, maar echt lezen is het voor mij niet.
Boeken lenen …
Hier thuis praten we ook graag over boeken met onze gasten en af en toe lenen we er zelfs een uit – een boek, niet de gast.
Dat loopt meestal goed. Onze enige eis is dat de geleende boeken netjes terugkomen, niet met gekraakte rug, met eetvlekken, vol zandkorrels van het strand of ander ongein.
Vergeet ik na jaren wat er precies in al die gelezen boeken stond, op vlak van boeken uitlenen ben ik een olifant. Ik weet verdomd goed wie me nooit zijn/haar geleende boeken heeft terugbezorgd.
Het verdriet van België (1983) in de eerste hardcovereditie van Hugo Claus: nooit meer teruggezien, hetzelfde met Silent Spring van Rachel Carson, geschreven in 1962, dat we in een pocketeditie kochten ergens begin jaren 1980. We weten wie ze heeft (en ontkent ze ooit gekregen te hebben, ook al staat onze naam op de eerste binnenpagina).
In 2014 kreeg ik twee boeken van De Geus in de bus voor recensie. De Zwervers (1927- 2014) van de Noorse auteur Knut Hamsun (zie de recensie) en De dag dat de leider werd vermoord (1985-2014) van Nagieb Mahfoez.
De Zwervers, een kanjer van 541 pagina’s, heb ik uitgeleend na de recensie. Het boek van Mahfoez leende ik direct uit. Het was slechts 114 pagina’s. Dat zou wel terugkomen tegen de tijd dat ik De Zwervers uit had. Verkeerd gedacht.
Van hardcovers haal ik de buitenomslag af tijdens het lezen. Ik heb ze allebei uitgeleend zonder die omslag. Kon ik ze ongekreukt in het boekenrek zetten.
Beide boeken heb ik uiteindelijk terug aangekocht. De dag dat de leider werd vermoord was enkel nog tweedehands te verkrijgen, maar ik vond toch een ongekreukte versie (en, zoals ik al zei, ik heb de originele omslag nog).
Goede boeken kan je eeuwig blijven recenseren
Kortom, beste boekenlezers, een zeer lang verhaal voor ik aan dit boek toekom. Nu maak ik goed dat ik het boek acht jaar geleden niet heb gerecenseerd, zoals het hoorde.
De ‘leider’ in de titel is president Anwar Sadat die op 6 oktober 1981 tijdens een militaire parade op de eretribune werd doodgeschoten door eigen soldaten in het defilé.
Bij die aanslag werden nog 11 andere personaliteiten vermoord, waaronder de ambassadeur van Cuba, opvolger vice-president Hosni Moebarak en de Belgische ambassadeur werden zwaar gewond. De daders waren wat we nu geradicaliseerde fanatici noemen.
Een van de jonge mededaders werd later medeoprichter van al Qaïda. Niet alleen voor dit boek maar voor zijn hele oeuvre werd Mahfoez zelf het mikpunt van religieuze fanatici.
In 1994 slaagde een van hen er in hem ondanks politiebescherming levensgevaarlijk te verwonden met een dolk, waarna de 82-jarige nooit meer volledig herstelde en nog slechts een paar minuten per dag in staat was om te schrijven (met pen en papier!), wat hij desondanks nog 12 jaar bleef doen, zij het aan een veel trager tempo dan voorheen.
De aanslag in het boek komt slechts op de achtergrond aan bod in wat hoofdzakelijk een verhaal is van twee families en van twee geliefden, die niet samen mogen zijn. De vader van Randa vindt haar verloofde Alwaan te min, want hij komt uit een gezin van de lagere arbeidersklasse.
In korte hoofdstukjes komt elk van het tiental personages aan het woord met haar/zijn versie van de feiten. Het is geen tragisch Romeo en Julia verhaal. Randa en Alwaan zijn niet helemaal onschuldig aan het fout lopen van hun relatie.
Mahfoez weet als geen ander een reëel beeld te scheppen van het leven van de gewone Egyptenaren. Via zijn verhalen bekritiseert hij die maatschappij maar tegelijk looft hij er ook de mooie kanten van.
Begin jaren 1980 was Egypte nog een vrij liberaal land, waar je je mening kon zeggen, zolang je de leiding van het land en zijn opperste leider met rust liet. Klagen over de inefficiëntie van de overheidsdiensten, de grote en kleine corruptie, de plantrekkerij kon vrijuit. Na de aanslag op president Sadat veranderde dat.
Vandaag leven de Egyptenaren onder een van de meest brutale politiestaten op aarde, niet dat u, lezers in het ‘vrije’ westen daar wordt over lastig gevallen. Egypte is immers ‘onze’ goede bondgenoot in de strijd tegen het terrorisme …
Zonder dat het expliciet wordt gezegd toont Mahfoez een maatschappij die vrij tolerant is voor religieuze diversiteit. De vader van Alwaan is openlijk atheïst, maar wil wel dat zijn zoon in een traditioneel huwelijk stapt.
Hij volgt een vormelijke religiositeit die je ook in het landelijke Vlaanderen nog kon herkennen, niet bepaald diepzinnig, louter gefocust op de uiterlijkheden, de perfecte CVP-staat.
‘Wat de mensen over ons zouden kunnen denken’ is belangrijker dan de inhoud, voor beide families. En die mensen die niet moslim zijn, die zitten uiteraard compleet bij de verkeerde god, maar dat moeten ze dan zelf maar weten. En vader is de onbetwistbare baas, maar doet in feite alles wat moeder hem ‘influistert’…
Mahfoez weet zijn lezers volledig te verplaatsen naar het Caïro van 1981. Je merkt aan bepaalde dingen wel dat dit zich veertig jaar gelden afspeelde, maar toch voelt het alsof dit nu aan het gebeuren is.
De geliefden vinden elkaar niet meer, maar niet op een tragische Shakespeariaanse manier, eerder gewoontjes. Alwaan wordt dan wel afgewezen door zijn schoonfamilie-in-spe maar veel moeite doet hij er eigenlijk niet voor en zijn geliefde Randa blijft er vrij nuchter bij. “Dan trouw ik maar met een ander”.
Tussendoor hoor je over een grote gebeurtenis die binnenkort doorgaat (het defilé waar Sadat werd vermoord). Op ‘de dag’ van de titel gebeurt er iets dat hun beider lot zonder elkaar bezegelt.
Wat er precies gebeurt en hoe het verhaal eindigt kan je zelf lezen in dit prachtige boekje dat zijn plaats verdient in elk boekenrek. Reeds (in vertaling) uit sinds 2014, even zoeken op internet en bestellen!
Nagieb Mahfoez. De dag dat de leider werd vermoord. De Geus, Breda (2014), 114 pp. ISBN 978 9044 5249 70