Op 8 juni 2022 om 19:30 uur viert tijdschrift Oikos zijn 25ste verjaardag en 100ste editie in Timelab te Gent. Sprekers zijn Paul Verhaeghe, Ikrame Kastrit en Dirk Holemans. DeWereldMorgen.be sprak met hoofdredacteur Dirk over ontstaan, evolutie en toekomstplannen van Oikos, “platform voor sociaalecologische duiding en kritiek in het maatschappelijk debat.”

Voor dit interview suggereerde Dirk Holemans de koffiebar van boekhandel Limerick aan het Sint-Pietersstation in Gent, een zeer gepaste keuze (en dicht bij de trein).

“Doemdenkers over lezen worden telkens weer door de feiten tegengesproken. Het boek en de onafhankelijke boekhandels hebben nog steeds een toekomst. Er is vraag naar boeken die duiding en uitleg geven over ons maatschappelijk bestel.”

“Het begon allemaal met losse praatjes tussen een aantal academici en mensen uit het maatschappelijk middenveld in de jaren 1990. In het buitenland bestond reeds een rijk arsenaal aan tijdschriften waar denkers over de ecologie hun ideeën met elkaar bespraken. Vlaanderen en het Nederlandstalig gebied bleven daarin achter.”

Idee wordt tijdschrift

“Zo is het idee gegroeid om een tijdschrift te gaan publiceren waarin die ideeën ook hier toegankelijk zouden worden voor een breder publiek en om het debat hier aan te wakkeren. Vergeet niet, 1996 was nog grotendeels pre-internettijdperk. Dingen als e-mail bestonden al in beperkte kringen, maar voor het algemene publiek werd die technologie pas bruikbaar vanaf eind 1999, en van websites voor dagelijks gebruik was al helemaal geen sprake.”

“Wij wilden mensen van het middenveld, activisten, politici en academici een forum bieden. We kozen voor de naam Oikos (Grieks voor ‘huis’ of ‘gezin’), wat ook de stam is van de ‘eco’ in ecologie (logos is Grieks voor ‘woord). Eenmaal het idee gerijpt verscheen het eerste nummer van Oikos vrij snel. Ik ben sindsdien hoofdredacteur, met een onderbreking van 1999 tot 2004, toen ik Vlaams parlementslid was. Jef Peeters nam toen de fakkel van me over.”

“We hebben direct gekozen voor een driemaandelijks tijdschrift, vier per jaar. Vorig jaar haalden we ons nummer 100, maar dat vieren we nu een jaar later, om redenen die je wel bekend zijn.”

“Naast eigen artikels publiceren we vertalingen. Zo waren we een van de eersten om André Gorz¹ te vertalen (zie Politieke ecologie: Expertocratie tegen Zelfbeperking, Oikos, 4 maart 1997).”

“We merken veel belangstelling van leerkrachten die artikels en thema’s waar we over publiceren gebruiken in de lessen. Studenten gebruiken Oikos als informatiebron voor hun thesissen. Proffen integreren het in hun colleges.”

“Daar is de digitalisering en de website bijgekomen, wat ons archief toegankelijker maakt. We hebben een vaste redactie met een kern van 10 mensen. Onze vergaderingen zijn flexibel en nog veel andere mensen nemen deel wanneer het hen past. We beschikken over een pool van een vijftigtal mensen die regelmatig bijdragen leveren.”

Ecologische transitie

“De centrale gedachte achter onze publicaties is het tonen van de ware dimensies van de ecologische crisis. Ecologische transitie moet gebeuren op een manier die solidair is met alle mensen in eigen land en in andere landen.”

“Bovendien houden we rekening met de gevolgen voor de toekomstige generaties. Dit debat gaat uiteraard samen met het debat over de aanpak van de sociaal-economische crisis. Voor ons is systeemkritiek evident, er moet een andere economie komen.”

“Toen we begonnen in 1996 waren het de hoogdagen van het neoliberalisme. Daar hebben wij altijd een met argumenten onderbouwd tegengif voor geleverd en dat blijft zo. In de loop van 2008-2009 is tevens het idee gerijpt voor een denktank.”

“Wat we promoten zijn ‘dragende concepten’. Een voorbeeld is agro-ecologie, dat staat voor een heel ander voedsel- en landbouwmodel. Niet winst, uitbuiting van boeren en uitputting van grond staat hier centraal zoals bij de agro-industrie, maar wel het besef van verbondenheid, het belang en besef van de levendige relaties tussen boer en klant, tussen landbouwpraktijk en bodemkwaliteit, tussen bedrijf en biodiversiteit.”

“We publiceren thematische nummers, zoals het Dossier Wonen in Oikos 96 van april 2020. We bundelen expertise van middenvelders, die dikwijls meer concrete experten zijn dan academici, om onder meer een alternatief te formuleren voor het huidige industriële model van de universiteiten.”

“Die strijd is nodig. Er is nu zelfs een Bayer leerstoel Forward Farming aan de Universiteit Gent! We merken dat jonge onderzoekers meer en meer onder druk worden gezet om te ‘presteren’. In onze analyses leggen we uit waarom dit een nefaste evolutie is.”

Vrijwilligers

“Omdat we met vrijwilligers werken gaat onze werking met ups en downs, maar kijk, 25 jaar later staan we er nog altijd – tot spijt van wie het benijdt. We geven de kans aan jonge onderzoekers om korte stukken te publiceren, maar blijven ook aandacht geven aan langere artikels, longreads.”

“Met de opkomst van het internet werd ons een sombere toekomst voorspeld voor het gedrukte tijdschrift. Het tegendeel blijkt waar. Het aantal abonnementen blijft stijgen. Losse verkoop doen we alleen in een aantal geselecteerde onafhankelijke boekenwinkels zoals hier in de Limerick en het Paard van Troje. Er is nog altijd een publiek voor tijdschriften – en voor degelijke boekhandels.”

“Wat wij ook doen is het ontmaskeren – het demystifiëren – van zogezegd nieuwe ideeën. Zo was er heel wat te doen rond biobrandstoffen als ecologisch alternatief (zie het dossier Geo-engineering: ultieme redding of ultieme vloek?, Oikos januari 2020). Biobrandstoffen komt neer op het verbranden van voedsel.

Klinkende namen

“In Oikos ontwikkelde Paul Verhaeghe voor het eerst zijn ideeën die hebben geleid tot zijn boeken zoals Identiteit. We vertaalden Tim Jackson, auteur van Voorbij de groei (zie het interview in Oikos, april 2010), Kate Raworth (zie De donut-economie. Een rond zoet brood als economisch model, Oikos april 2017).”

“In Oikos nummer 100 kwam Jason Hickel aan het woord. Zijn boek Minder is meer – Hoe degrowth de wereld zal redden (EPO, 2021) is een radicale analyse die de beweging naar degrowth koppelt aan de dekolonisatie. Hij kwam spreken op Ecopolis. Tijdens de pandemie hebben daarover een webinar georganiseerd op 17 december 2020 ‘Tussen roofbouw en dekolonisering: de Europese honger naar grondtoffen. We ondervinden dat we daarmee een ieuw publiek bereiken.”

“We werken samen met andere organisatie in Folio Etcetera, waar het beste van dertig tijdschriften beschikbaar wordt gemaakt met een nieuwsbrief (waarop men zich hier gratis kan abonneren).”

“Naast al dat inhoudelijk werk besteden we ook aandacht aan poëzie. Sinds ons ontstaan lieten we reeds meer dan 100 dichters aan bod komen. In Oikos willen we zo politiek, leefmilieu en cultuur samenbrengen.”

“Op de viering 25 jaar van 8 juni (je kan je hier nog inschrijven voor de Oikos 100+ receptie) gaan we eerste en vooral alle vrijwilligers bedanken die di mogelijk hebben gemaakt. Paul Verhaeghe zal zijn kritiek op het neoliberalisme toelichten. Ikrame Kastrit zal het vooroordeel tegenspreken dat aleen witte jongeren begaan zouden zijn met de klimaatproblematie. Zelf ga ik de blik op de toekomst werpen.”

Genoeg!

“Het sleutelwoord voorde toekomst is ‘Genoeg’. Dat heeft een dubbele betekenis. We willen een economie die solidair is, die voor iedereen genoeg welvaart creëert. Tegelijk willen we grenzen aan de ongebreidelde groei ten koste van ons leefmilieu. Het is ‘genoeg’ geweest!”

“Mensen willen levenskwaliteit, een economie die er voor zorgt dat niemand iets tekort komt, zoals betaalbaar én kwaliteitsvol wonen. De stad moet terug aantrekkelijk worden voor iedereen. Zoals het nu gaat is het omgekeerde. De huidige woonprijzen zijn onleefbaar geworden voor ontelbaar veel mensen. Studenten willen wel in Gent blijven wonen maar kunnen dat niet betalen.”

“Niemand is onmisbaar. Ik ga nog een tijdje mee (Dirk is 57, nvdr) maar wij denken al na over verjonging, vernieuwing en over diversifiëring.”

“Ons ultieme streefdoel is een wereld die ‘goed genoeg’ is voor iedereen. Dat kan wel degelijk. Hoe die wereld er kan uitzien en wat daar moet voor gebeuren, daar denken we bij Oikos over na, over een rechtvaardige transitie naar een betere toekomst voor iedereen.”

 

Kijk hier voor een gratis proefnummer van Oikos, meer informatie over het tijdschrift en de inhoudstafel van het jongste nummer Oikos 101. Zie ook Facebook en Twitter.

Dirk Holemans, Philsan Osman, Marie-Monique Franssen. Voor wie willen we zorgen? Ecofeminisme als inspiratiebron. EPO, Antwerpen, 2021, 107 pp. ISBN 978 9462 6733 97

Note:

 

Foto: Oikos – Denktank voor social-ecologische verandering – www.oikos.be