Duits cineast, acteur en auteur Werner Herzog schreef een geromantiseerd verhaal over Hiroo Onoda, een Japanse soldaat die vanop een Filipijns eiland tot 1974 eenzaam doorging met de oorlog zonder te weten dat die in 1945 was beëindigd. ‘Het schemeren van de wereld’ weerlegt het westers vooroordeel van de fanatieke Japanse soldaat. Onoda was een gewone mens die net als miljoenen voor en na hem werd misleid tot deelname aan zinloze oorlogen – zijn er andere?

Het droge feitenmateriaal van een Japanse soldaat, die 29 jaar lang op een tropisch eiland een guerrilla voert zonder te beseffen dat zijn land de oorlog al zolang verloren heeft, is op zich al bijna niet te geloven. Werner Herzog schreef er een geromantiseerd verhaal over.

De feiten

Hiroo Onoda (1922-2014) was 18 toen hij in 1940 werd opgeroepen voor zijn legerdienst. Het Keizerrijk bezette grote delen van China en Korea en wilde zijn economische overmacht uitbreiden tot de hele Aziatische zijde van de Stille Oceaan.

Dit imperialistisch streven stond haaks op dezelfde doelstelling van de VS, die de volledige Stille Oceaan als hun domein beschouwden. De gewapende strijd om economische macht was de echte reden van de Tweede Wereldoorlog in de Stille Oceaan.

Op 26 december 1944 werd de 22-jarige Onoda gedetacheerd naar het Filipijns eiland Lubang. Hij kreeg van majoor Yoshimi Tanigucho het bevel de landingsbaan en de havenpier te vernietigen na het vertrek van de terugtrekkende Japanse troepen en het eiland met zijn groep soldaten te verdedigen ’tot de triomfantelijke terugkeer van de keizerlijke troepen’.

Plaatselijke officieren verhinderden hem echter zijn orders uit te voeren, zodat kort na hun vertrek VS en Filipijnse troepen konden landen op 28 februari 1945. Onoda was zoals hem was bevolen met een aantal soldaten achtergebleven en trok zich terug in het bergachtige centrum van het eiland. Bij een eerste treffen werden bijna al zijn soldaten gedood of gevangen genomen.

Met vier overblijvers vluchtten ze in de jungle. Een van hen gaf zich in 1950 over aan het Filipijns leger nadat hij een jaar eerder uit de groep was weggevlucht. In 1954 werd een tweede soldaat gedood bij een poging hen tot overgave aan te zetten en in oktober 1972 was een derde soldaat hetzelfde lot beschoren, waarna Onoda het nog tot maart 1974 alleen volhield.

Het Japanse leger wist zijn vroegere majoor Tanigucho, een boekenhandelaar, terug te vinden en nam hem in zijn oude uniform naar het eiland waar hij Onoda het bevel gaf zich over te geven.

Eén andere Japanse soldaat werd na Onoda als allerlaatste in december 1974 aangehouden door het Indonesisch leger, maar hij besloot naar Taiwan te emigreren en wordt nooit geëerd in Japan voor zijn jaren in de jungle, omdat hij geen etnische Japanees was…

Onoda werd bij zijn terugkeer in Japan als een held ontvangen. Hij schonk zijn 29 jaar  achterstallige soldij aan het Yasukuni Shrine voor alle gesneuvelden van Japanse oorlogen.

De roem maar vooral de veranderde Japanse maatschappij bevielen hem niet. In 1975 huwde hij en emigreerde naar zijn broer in Brazilië. In 1984 keerde hij terug naar Japan, maar hij keerde elk jaar enkele maanden terug naar de veeboerderij van zijn broer..

Een bezoek aan Lubang in 1996 verliep niet al te best. Filipijns president Marcos had hem weliswaar in 1974 een volledig pardon gegeven voor de moorden die hij tijdens zijn guerrilla had gepleegd op lokale boeren en politieagenten, maar de bevolking van het eiland dacht er anders over. Op 16 januari 2014 stierf Onoda, net geen 92.

Een controversiële persoonlijkheid

Werner Herzog (1942) is Duits cineast met 21 films, 6 kortfilms, 34 documentaires, twee tv-series én rollen als acteur in 29 films op zijn indrukwekkend palmares.

Vooral zijn films met acteur Klaus Kinski zijn klassiekers: Aguirre, Zorn Gottes (1972), Nosferatu (1979), Woyzeck (1979), Fitzcarraldo (1982) en Cobra Verde (1987). Met Kinski deelde hij zijn filmisch talent en zelfingenomen onuitstaanbare karakter.

In bijna al zijn films is het hoofdpersonage een eigenzinnig persoon met onmogelijke dromen, in conflict met zichzelf en zijn omgeving. Naast films publiceerde hij ook een aantal boeken en toneelstukken.

Zijn hang naar bevreemdende ongewone persoonlijkheden bracht hem er toen na een filmfestival in Japan Hiroo Onoda in 1997 op te zoeken. De gesprekken die hij toen met hem voerde zijn de basis voor het boekje Het schemeren van de wereld.

Geromantiseerd verslag

Wat de feiten en de data betreft is dit een  vrij getrouw verslag van het leven van Onoda op het eiland Lubang. Zoals Herzog ook zelf toegeeft zijn de dialogen onder de soldaten en de beschrijvingen van hun leven op het eiland gefingeerd op basis van wat Onoda hem verteld heeft.

Het boek begint kort voor de overgave van Onoda en keert vervolgens terug naar het prille begin in 1944. Meerdere malen staat Onoda op het punt overmeesterd te worden of overtuigd om zich over te geven. Telkens mislukt het.

Pijnlijk grappig is wanneer ze hedendaagse Japanse kranten vinden die lukraak in de jungle worden verspreid om hen te overtuigen zich aan te geven. Het initiatief hield geen rekening met de mindset van jonge mannen in 1940, bij het begin van de oorlog.

Onoda en zijn kompanen waren vertrokken naar Lubang toen Japan een keizerrijk was, de keizer een god en gehoorzaamheid en discipline aan de keizer onwrikbaar. Ze geloofden niet dat er zoveel publiciteit in een krant kan staan voor dingen die niemand nodig heeft.

Pamfletten worden evenmin geloofd, want er staan hier en daar tikfouten in het Japanse schrift. Dat moet wel een valstrik zijn. Ook bandopnames met de stem van zijn broer kunnen Onoda niet overtuigen.

Hoe het uiteindelijk toch lukt om Onoda vast te krijgen zonder hem neer te schieten lees je in dit onderhoudende boekje. Hiroo Onoda is geen moeilijk persoonlijkheid zoals Herzog. Integendeel, hij is een doorsnee brave burger die meent zijn plicht te doen en dankzij zijn opleiding in overlevingstechnieken zolang weet door te gaan.

Onoda was niet de enige. Er waren honderden Japanse soldaten zoals hij achtergebleven op eilanden in de Stille Oceaan. De meesten werden gedood tijdens klopjachten, kwamen om door ongevallen of ziekte. Anderen werden reeds in de eerste jaren na de oorlog ‘bevrijd’.

Zonder er expliciet iets over te zeggen toont dit boekje de waanzin van oorlog, elke oorlog, zonder onderscheid van waar je staat in het conflict. Oorlogen worden nooit gestreden voor de redenen die overheden, regeringen, leiders, wapenhandelaars er voor  geven.

Telkens weer worden goede mensen er toe misleid om andere goede mensen te doden, voor een doel dat alleen anderen dient, die hoog boven hen en ver van het strijdgewoel staan. Dat was toen zo en het is vandaag niet anders.

 

Werner Herzog. Het schemeren van de wereld. Arbeiderspers, Amsterdam/Antwerpen, 2022, 111 pp. ISBN 978 9029 5236 60

Dit is nummer 28 in de reeks Oorlogsdomein van uitgeverij Arbeiderspers. In deze reeks worden romans over de oorlog, tijdens de oorlog, dagboeken, essays en verhalen verzameld, die naast accurate beelden van de realiteit van oorlog tevens literaire meesterwerken zijn.

Ik ontdekte de reeks tijdens het grasduinen in een Antwerpse boekhandel (waar surfen naar boeken op het internet nooit op kan afdingen) met nummer 14 Kaputt van Italiaans journalist Curzio Malaparte (pseudoniem van Kurt Erich Sücker – zijn vader was Duitser). De serie wordt in een stijlvolle hardcover zonder omslag uitgebracht. 

Werner Herzog praatte tijdens een talkshow begin juni 2022 onder meer over zijn ontmoeting met Hiroo Onoda: