Met de annexatie van (delen van) vier Oekraïense provincies drijft Russisch president Poetin de spanning verder op. Deze beslissing schendt het internationaal recht en moet veroordeeld worden. Jammer genoeg heeft het Westen geen moreel recht van spreken. Alleen het Zuiden heeft dat, veroordeelt deze annexatie dan ook maar weigert nog steeds zich bij de sancties van het Westen aan te sluiten. Integendeel, reeds 66 VN-lidstaten hebben opgeroepen tot onmiddellijke onderhandelingen.

Het blijft raden naar de motieven van president Poetin om nu reeds over te gaan tot annexatie van de door het Russisch leger bezette gebieden in Oekraïne. Met het organiseren van referenda, gevolgd door verdragen met de leiders van de betrokken provincies, volgt hij hetzelfde scenario als met de Krim, het schiereiland dat in 2014 werd geannexeerd.

Geen volledige controle over de betrokken gebieden

Er zijn een aantal belangrijke verschillen met de annexatie van de Krim in 2014. De Krim had reeds een apart federaal bestuur met een eigen parlement en regering (en het Russisch als hoofdtaal) – de enige provincie in Oekraïne die dat had bekomen bij de onderhandelingen over de onafhankelijkheid in 1991.

Bovendien voorzag een verdrag met Rusland dat de Russische zeevloot haar basis in Sebastopol kon behouden en het recht kreeg om er permanent enkele duizenden Russische soldaten te stationeren. Die werden in 2014 ingezet door Poetin om het Oekraïense leger te verdrijven.

Op het ogenblijk van die annexatie was de Krim reeds volledig onder controle van het Russische leger, dat toen nauwelijks met verzet van het Oekraïens leger moest afrekenen.

De huidige situatie in de andere Oekraïense provincies is heel anders. Eerst en vooral gaat Poetin over tot de annexatie terwijl hij de betrokken grondgebieden nog niet helemaal controleert. Alleen de meest oostelijke provincie Loegansk is volledig onder Russische controle (maar ook dat is onzeker).

In Donetsk, de provincie ernaast (die samen met Loegansk de Donbas¹ vormt), is de frontlijn nog steeds dezelfde van de opstand van de provinciale militie² in 2014. Hij maakte in deze provincie met andere woorden geen enkele vooruitgang sinds de invasie begon.

Die gewapende opstand van 2014 was begonnen na de beslissing van de nieuwe centrale regering in Kiev om de Russische taal te verbieden in alle overheidsdiensten en scholen en als reactie op de extreemrechtse eskaders die vanaf dan in de regio pogroms begonnen tegen Russisch sprekende Oekraïners. Eskaders zoals het Azov-bataljon werden later in het Oekraïense leger opgenomen.

De provincie Cherson is weliswaar grotendeels in Russische handen, maar een deel van de provincie op de rechteroever van de Dnjepr is nog altijd in Oekraïense handen. Het Russisch leger onderschatte de logistieke problemen van de daar tot 400 meter brede rivier. De Oekraïense luchtmacht wist alle bruggen over de rivier op te blazen, nadat een deel van het Russisch leger was overgestoken.

De huidige annexatie is echter het meest problematisch in de provincie Zaporizja⁴. De noordelijke helft van de provincie, waar ook de gelijknamige hoofdstad Zaporizja ligt, is nog steeds onder Oekraïens bestuur.

Het Russisch leger bezet verder nog een smalle strook van de oostelijke provincie Charkov, nadat eerder een groot deel van deze provincie werd heroverd door het Oekraïense leger. Onvolledige controle over het volledige betrokken gebied (behalve Loegansk) is een eerste reden om deze referenda niet goed te keuren.

Een belangrijk deel van de bevolking in deze verschillende provincies kon ook niet mee stemmen omdat ze gevlucht zijn voor de oorlog. Het gaat dan vooral over Oekraïners die gekant zijn tegen de Russisch invasie, precies diegenen die wellicht zouden tegenstemmen in deze referenda.

Géén deelname van de volledige bevolking

De referenda die werden georganiseerd bereikten buiten Loegansk dus niet de volledige betrokken bevolking, wat nog een geldige reden is om ze af te keuren. Door deze annexatie nu te beslissen verplicht president Poetin zichzelf bovendien om te blijven doorgaan met een veroveringsoorlog om de door Rusland geclaimde provincies volledig in te palmen.

In tegenstelling tot wat hier voortdurend wordt beweerd, heeft Poetin echter nooit de ambitie gehad heel Oekraïne te bezetten.

Dat streven ziet er voor het ogenblik niet al te best uit. Op de dag van de officiële annexatie zelf verloor het Russisch leger nog een deel van Donetsk in de stad Lyman. Verder heeft het Russisch leger op geen enkele andere frontlijn in het zuiden de voorbije maanden enige substantiële vooruitgang geboekt.

In tegenstelling tot wat hier voortdurend wordt beweerd, heeft Poetin echter nooit de ambitie gehad heel Oekraïne te bezetten, niet alleen omwille van de enorme oppervlakte van het land, maar ook omdat hij goed beseft dat de bevolking van het centrale gedeelte en het westen van Oekraïne volledig vijandig staat tegenover de Russische invasie.

De aanvankelijke aanvallen op de hoofdstad Kiev waren onder meer bedoeld om een regime change in Kiev af te dwingen en om het Oekraïens front rond de Donbas en in het zuiden te verzwakken.

Het werd een fatale misrekening, want zowel in de noordelijke provincies Kiev, Tsjernihiv en Soemy als aan het zuidoostelijk front was het verzet van het Oekraïens leger veel taaier dan wat Poetins militaire adviseurs hadden ingeschat. Het belette echter niet dat Rusland in het zuidoosten uiteindelijk een grondgebied bezet zo groot als Portugal.

Referenda, verkiezingen en annexaties onder militaire bezetting

In de referenda heeft een overgrote meerderheid van de er nog wonende bevolking blijkbaar massaal voor aanhechting bij Rusland gestemd. Referenda onder een militaire bezetting zijn echter principieel onaanvaardbaar en worden internationaalrechtelijk nooit erkend (althans in principe), een derde reden om deze referenda af te keuren.

Die ‘nooit’ moet echter gerelativeerd. Het vrije Westen heeft er nooit problemen mee gehad om annexaties, referenda of verkiezingen onder militaire bezetting goed te keuren in Lybië, Irak, Afghanistan. Ook in het verdere verleden tijdens de Koude Oorlog was de afweging aan welke kant de partijen stonden het belangrijkste, niet het internationaalrechterlijk standpunt.

Op een vraag over de erkenning van de annexatie van de Syrische Golanhoogte door president Trump (zie tweet verder) antwoordde minister van buitenlandse zaken Anthony Blinken dat president Biden daar niet zou op terugkomen omdat de Golanhoogte ‘essentieel is voor de veiligheid van Israël’.

Dat kan Rusland nu ook beweren. In geen van beide gevallen is het een aanvaardbaar argument, maar dat geldt niet volgens onze grote bondgenoot aan de overkant van de Atlantische Oceaan.

Dat de stemming in de betrokken Oekraïense gebieden onder dwang gebeurde is echter onjuist. In de bezette gebieden zijn in de maanden ervoor honderdduizenden bewoners op de vlucht geslagen. Dat waren hoofdzakelijk etnisch-Oekraïners. De overblijvende bevolking is grotendeels pro-Russisch, wat na bijna negen jaar burgeroorlog en wat er in 2014 aan voorafging niet te verwonderen is.

In de provincies Donetsk en Loegansk was de bevolking reeds voor de oorlog meer dan 90 procent pro-Russisch (zie de kaart van de verkiezingsuitslagen van 2010 hierboven). In de provincies Zaporizja en Cherson was die meerderheid kleiner, rond de 60 procent. Voor alle duidelijkheid, ook deze vaststelling maakt het referendum daarom niet geldig.

Poetins doelstelling om alle gebieden in te palmen waar de etnisch-Russische Oekraïners in de meerderheid zijn is met andere woorden mislukt. Naast een verderzetting van de oorlog, die meer dan waarschijnlijk een vastgeroeste loopgravenoorlog gaat worden die nog jaren zal aanslepen, dreigt bovendien een ander gevaar.

Onderhandelingen definitief van de tafel?

Er wonen in de provincies Odessa, Mykolajiv, Dnjepropetrovsk en Charkov nog aanzienlijke etnisch-Russische minderheden tussen 15 en 40 procent van de bevolking. De politieke repressie was er de voorbije acht jaar al aanzienlijk, maar gevreesd mag worden dat na de annexaties in het zuiden die repressie nog fel gaat toenemen.

Die repressie wordt vooral gevoerd door extreemrechtse milities, die onder het goedkeurend oog van de politie tekeer gaan. De Russische invasie en nu de annexatie zal het leven voor deze etnisch-Russische Oekraïners nog verergeren.

President Zelensky kreeg echter de onsubtiele boodschap van de VS en Groot-Brittannië (maar niet van de EU!) dat ondertekenen uitgesloten was.

De beslissing tot annexatie maakt de kansen voor een onderhandelde oplossing nog kleiner dan ze al waren. Tot in april was nochtans een oplossing wel degelijk mogelijk. President Zelensky kreeg echter de onsubtiele boodschap van de VS en Groot-Brittannië (maar niet van de EU!) dat ondertekenen uitgesloten was.

Het akkoord dat in Turkije op tafel lag, bestond uit drie delen: de garantie dat Oekraïne geen deel zou gaan uitmaken van de NAVO, een federale staatsstructuur zoals die al was afgesproken in 2014-2015 in de zogenaamde Minsk-akkoorden en een verdrag voor de veiligheid van Oekraïne met alle betrokken buurlanden.

Federalisme à la belge?

In de Wit-Russische hoofdstad Minsk was overeengekomen dat er een nieuwe grondwet zou komen die gefederaliseerde staatsstructuren zou toestaan (die goed vergelijkbaar waren met de Belgische staatsstructuren: bepaalde bevoegdheden blijven federaal, andere worden geregionaliseerd).

Oekraïens president Petro Porosjenko ondertekende toen die akkoorden en verklaarde één dag later voor het Oekraïens parlement dat hij ze niet zou respecteren, waarbij hij in niet mis te verstane woorden dreigde met een gewelddadige inname van de opstandige Donbas.

In de Donbas werd daar toen op gereageerd met de eerste oproepen om zich van Oekraïne af te scheuren. Tot dan waren de politieke eisen van de Donbas nog gericht op bestuursautonomie binnen Oekraïne. Die mogelijkheid werd toen ten grave gedragen.

Er werd hierboven al verwezen naar de extreemrechtse milities in Oekraïne. Het verzet van de Donbas was oorspronkelijk gebaseerd op de reeds bestaande provinciale militie, maar die kreeg meer en meer al dan niet gevraagde steun van extreemrechtse groeperingen in Rusland, onder meer uit Tsjetsjenië. Het extreemrechtse probleem telt zich nu aan beide fronten.

Poetin wilde toen nog dat Oekraïne voor het overige één geheel bleef, liefst onder bestuur van een bevriende regering, die geen toenadering zou zoeken met de NAVO.

In tegenstelling tot wat voortdurend wordt beweerd was Poetin de eerste jaren van de opstand géén voorstander van afscheiding van de Donbas of van aanhechting van de betrokken regio. Voor de annexatie van de Krim had hij heel andere motieven. In Sebastopol ligt immers de enige permanent ijsvrije zeemachtbasis van het Russisch leger.

Poetin wilde toen nog dat Oekraïne voor het overige één geheel bleef, liefst onder bestuur van een bevriende regering, die geen toenadering zou zoeken met de NAVO. Bovendien vond hij de ideeën van het verzet in de Donbas voor zelfbestuur en voor eigen controle over de mijnen en de fabrieken maar niks. Dat kon alleen maar voor ellende zorgen in eigen land.

De situatie is sindsdien volledig veranderd. Een bevriende Oekraïense buur behoort voor Rusland niet meer tot de mogelijkheden.

Goede en slechte annexaties …

Oekraïens president Zelensky doet nu heel stoer door officieel een verzoek tot NAVO-lidmaatschap in te dienen, maar kan er niet naast kijken dat een land volgens de NAVO-statuten geen lid kan worden wanneer het in een intern gewapend conflict, een burgeroorlog of een oorlog met een buurland is betrokken. Zijn initiatief is vooral politiek symbolisch.

Redrawing borders is acceptable when it's the West or #Israel. pic.twitter.com/g8FGxNbIGJ

— vanessa beeley (@VanessaBeeley) October 2, 2022

Hoezeer de referenda en de annexatie dus moeten veroordeeld worden, hebben alleen de landen van het zuiden het morele recht om hierover een veroordeling uit te spreken. De NAVO-lidstaten, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland (het ‘vrije Westen’) hebben daarentegen geen recht om hier verontwaardigd over te doen.

Nauwelijks vier jaar geleden heeft VS-president Donald Trump de unilaterale annexatie van Oost-Jeruzalem en van de Golan-hoogvlakte door Israël erkend. Oost-Jeruzalem behoort niet tot een ander ‘land’, maar was in ieder geval geen deel van het land Israël.

De Europese passiviteit over de de bezetting van Palestina is omgekeerd evenredig met de harde taal die nu wordt gesproken tegen Rusland.

De annexatie van de Syrische Golanhoogte is dat daarentegen wel. De EU, Japan, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland hebben deze annexaties niet erkend, maar hebben er nooit iets concreets tegen gedaan. Ze treden evenmin op tegen de bezetting van de Westelijke Jordaanoever sinds 1967. De Europese passiviteit over de de bezetting van Palestina is omgekeerd evenredig met de harde taal die nu wordt gesproken tegen Rusland.

De eerste prijs voor schijnheiligheid gaat echter naar Israël zelf, dat de Russische annexaties zeer krachtig heeft veroordeeld. (Israël doet dat wel meer. Zo protesteerde de regering tegen de mishandeling van Iraanse vrouwen, terwijl in de bezette gebieden de even harde repressie tegen Palestijnse vrouwen onverminderd doorgaat.)

De annexatie van de Golanhoogte, van Oost-Jeruzalem en de de facto annexatie van delen van bezet Palestina door de vestiging van koloniale nederzettingen is bovendien gericht tégen de plaatselijke bevolking en heeft de bedoeling die te verdrijven. Dat kan van de Russische annexatie niet beweerd worden.

Een onderhandelde oplossing kan wél nog altijd

Of daarmee een onderhandelde oplossing definitief van de baan is,  is echter onwaar. Met uitzondering van de Krim die voor Oekraïne definitief als verloren moet worden beschouwd, is een oplossing voor de andere Oekraïense provincies wel degelijk nog mogelijk.

You don't have to endorse Russia's invasion to recognize how it could have been avoided: US upholding 1990 pledge to halt NATO expansion; Ukraine upholding Minsk II Accords it signed in 2015.

Upholding prior pledges is one path to ending this war. Another is more catastrophe.

— Aaron Maté (@aaronjmate) October 1, 2022

Zowel het voorstel van april in Turkije als de Minsk-akkoorden, en de toezegging dat Oekraïne geen lid wordt van de NAVO zijn nog steeds de beste basis om Rusland te overtuigen de betrokken provincies terug vrij te geven.

Op de VN-Algemene Vergadering hebben reeds 66 landen opgeroepen voor een onmiddellijk staakt-het-vuren en de start van onderhandelingen. Er is geen enkel land van het ‘vrije Westen’ bij …

Of we het graag horen of niet, Rusland is naast de VS de grootste kernmacht op aarde.

De vraag die wij ons moeten stellen is wat we het belangrijkste vinden: kiezen voor verdere escalatie en het riskeren van een allesvernietigende kernoorlog, en het einde van de mensheid op aarde of wederzijdse toegevingen, waar niemand gelukkig mee zal zijn maar die wel een einde van de horror betekenen voor alle Oekraïners (en voor de rest van de wereld).

Op de VN-Algemene Vergadering hebben reeds 66 landen opgeroepen voor een onmiddellijk staakt-het-vuren en de start van onderhandelingen. Er is geen enkel land van het ‘vrije Westen’ bij …

 

Notes: