Cuba, Caraïbisch eiland, met zijn revolutie, zijn gratis gezondheidszorg, maar ook met de langste economische blokkade in de geschiedenis. Voorstanders én vijanden kennen de argumenten. Minder bekend is dat Cuba een 100-jarig klimaatplan heeft ‘om de zee te stoppen’. Julie Steendam en Isabelle Vanbrabant gingen ter plaatse kijken en brachten dit reisverslag terug.

Voor- en tegenstanders van de Cubaanse revolutie slaan elkaar om de oren met de gekende argumenten. Cuba is voor de enen geen parlementaire democratie en de openbare gratis gezondheidszorg is slechts propaganda om de bevolking eronder te houden. Voor de anderen is het net een voorbeeld van hoe een arm land er in slaagt zijn bevolking te voeden, iedereen naar school laat gaan en gratis degelijke gezondheidszorg biedt voor élke Cubaan.

Wie wat doorgraaft ziet de echte redenen van de haters vrij snel naar boven komen. Cuba preekt het idee dat armoede geen lot is, geen individuele verantwoordelijkheid, maar het gevolg van een economisch systeem. De armoede van de een betaalt voor de rijkdom van de ander. Cuba vloekt met de ideologie dat iedereen best voor zichzelf alleen zorgt. Collectief dingen verwezenlijken, van buurt, tot gemeente, tot stad, tot land.

Ach, Cubanen worden via hun gratis onderwijs en hun gratis gezondheidszorg gebrainwasht om het politieke systeem waarin ze leven te aanvaarden als het enige aanvaardbare. Nu, als dat waar zou zijn, is het toch vreemd dat al die rijke westerse landen met zoveel méér middelen voor scholen, universiteiten, dokters en hospitalen nooit op het idee gekomen zijn om hetzelfde te doen ten bate van hun systeem.

Vreemd eveneens dat dit arme land er in slaagt een levensverwachting te halen van 79,45 jaar, bijna dezelfde als in de VS (79,75), nauwelijks minder dan in België (80,88). Er is meer. Gemiddelden zeggen immers niet alles. In de VS is de herverdeling van de leeftijdscurve over de sociale klassen zeer schrijnend, rijken leven er veel langer dan armen (in België is dat overigens ook zo). In Cuba halen de meeste mensen echter wél dat gemiddelde.

Telkens weer die gelijke verdeling van alles over iedereen. Cuba houdt ons een spiegel voor, die er voor de tegenstanders zeer onaangenaam uitziet. Cuba bewijst immers dat sociale rechten even belangrijk en legitiem zijn als politieke rechten.

Civiele bescherming

Veel minder geweten, in feite haast volledig onbekend, is dat Cuba al tientallen jaren een zeer efficiënt anti-rampenbeleid voert en een zeer performante civiele bescherming heeft. Na een enorm verwoestende orkaan in 1963, amper drie jaar na de revolutie, besliste het land zijn schaarse middelen in te zetten voor een permanent systeem van rampenbestrijding¹.

Zo valt het te verklaren dat vandaag verwoestende orkanen over Cuba heen naar Haïti, Puerto Rico en de VS een spoor van vernieling trekken, maar in Cuba nauwelijks of géén dodelijke slachtoffers maken, terwijl diezelfde orkanen telkens tientallen doden achterlaten in de VS, het rijkste land op aarde (waar ze bovendien meestal al minder krachtig zijn dan over Cuba).

Die Cubaanse aanpak van natuurrampen komt de voorbije jaren echter meer en meer onder druk. De omstandigheden zijn niet gunstig. Cuba is een 1200 kilometer lang uitgerekt eiland op de oost-west as, maar is op de noord-zuidas nergens breder dan 100 kilometer.

De invloed van de Caraïbische Zee laat zich over het grootste deel van het land voelen. Cuba ligt tevens in een breukgebied. Toch hebben aardbevingen er nooit de dodelijke impact die ze in landen als Haïti hebben. De reden waarom, kan je hierboven al lezen.

Cuba kan echter de feiten niet ontkennen. De klimaatverandering maakt de orkanen destructiever. Ze doen zich ook vroeger in het seizoen voor en blijven langer doorgaan. Bovendien zijn er ook in toenemende mate meer orkanen per jaar.

De droge periodes worden intenser, de regenperiodes worden heviger, géén contradictie. Ook meer en langere hittegolven én meer en langere koudegolven. Klimaatverandering betekent meer extremen van alle weerfenomenen.

Vooral (maar niet uitsluitend) de kustdorpen ondervinden de gevolgen. Dijken storten in, huizen worden ingepalmd door de zee, mangrove-wouden beschermen de kust minder en minder, de koraalriffen verbleken en verdwijnen en ruimen nog meer baan voor de verwoestende zee, die bovendien geleidelijk stijgt. Kortom, de uitdagingen zijn enorm.

Julie Steendam en Isabelle Vanbrabant stellen het aan de lijve vast tijdens klamme dagen van amper 10°C, voor de meeste Cubanen nog altijd ongewoon koud. Op hun reis door het land beperkten ze zich niet tot het verzamelen van gegevens, statistieken, plannen, tabellen, schema’s, prognoses.

Op 3 december om 19:30 uur stellen Julie en Isabelle hun boek voor het eerst aan het brede publiek voor in De Expeditie in Gent (Dok-Noord 4/F).

Ze praatten met iedereen, wetenschappers, land- en bosbouwingenieurs en met de lokale bewoners, boeren, vissers, zij die de veranderingen elk jaar op zich zien afkomen. Die blijven niet bij de pakken zitten.

Een levenstaak van 100 jaar

Cuba pakt het groots aan sinds 2017. Een honderdjarig plan, het lijkt voor onze steeds kortere (meer bekrompen?) mediaperspectief onwezenlijk, maar dat is het plan Tarea Vida (Levenstaak) wel degelijk.

In haar voorwoord vergelijkt Anuna De Wever dat plan met het ‘Panel voor klimaat en duurzaamheid’ dat tientallen experten onder leiding van Jean-Pascal Van Ypersele en Leo Van Broeck opstelden op vraag van Youth for Climate. “In het boek dat u nu in handen houdt leerde ik dat dat plan lijkt op het Cubaanse klimaatplan Tarea Vida”.

Julie Steendam en Isabelle Vanbrabant nemen de lezers mee door Cuba, van Guanabo, ‘toen de kust vijftig meter verder lag’ naar de mangroves en koraalriffen (of wat er van overblijft) naar talrijke andere zinkende kustdorpen. Ze vragen bewoners en wetenschappers naar hun aanpak en naar hun verwachtingen.

Perfect is die aanpak niet. Ook in Cuba zijn er nog velen die niet geloven dat klimaatverandering gebeurt, laat staan dat ze door de mens zou worden veroorzaakt. En zelfs wie wel overtuigd is, verhuist niet zomaar goedschiks drie tot vijf kilometer landinwaarts om huis en haard en de broodwinning van de visvangst achter te laten.

Maar hoe imperfect ook, dit is zonder meer het beste bestaande klimaatplan ter wereld. Niet alleen op papier. Op glanzend papier zien andere klimaatplannen er misschien ambitieuzer uit. Het verschil zit hem echter in de concrete aanpak.

Cuba voert uit wat het plant. Terwijl westerse landen grootse intenties verklaren, gaan hun klimaatcijfers steeds verder in de verkeerde richting. Cuba kan daarentegen wel degelijk positieve cijfers voorleggen. Wie ze wil kennen, vindt ze in dit boek.

Dit plan, net als het plan Mi Costa (mijn kust), is echter meer dan alleen maar ontstaan uit overtuiging. Die zit er zeker achter. Voor Cuba is dit echter bittere noodzaak.

Zonder dit plan dreigt Cuba immers een onleefbare, verdroogde woestijn te worden ‘opgewarmd als een kookplaat, aangevreten door de oceaan’. Tragisch, want ‘Cuba is voor slechts 0,1 procent van de globale uitstoot verantwoordelijk’ maar draagt wel alle gevolgen.

Preventie is het sleutelwoord. Elk jaar worden uitgebreide voorbereidingen getroffen voor het komende orkanenseizoen. Bovendien, de civiele bescherming is niet zomaar een overheidsdienst. Iedereen wordt bij de planning en de uitvoering van maatregelen betrokken.

Veel handen kunnen meer dan enkelen, maar daarenboven heeft die betrokkenheid het voordeel dat iedereen weet waarom bepaalde maatregelen worden genomen. In de scholen, in de bedrijven, in de diensten, iedereen weet wat te doen wanneer een storm aankomt, iedereen weet waar naar toe, wie moet worden geholpen omdat zij/hij niet goed te been is, welke vervoersmiddelen beschikbaar zijn, waar de beste schuilplaatsen zich bevinden.

Er wordt ook hard gewerkt aan veranderingen in de landbouw, de bosbouw, de visvangst. Mangrovebossen worden heraangelegd, niet door grote privé-bedrijven die bieden op een overheidsofferte zoals hier, maar door de overheid zelf in samenspraak met de bevolking.

Cuba zoekt naar andere teelten, andere teeltmethodes, andere seizoensmomenten voor zaai en oogst. Hier geen Monsanto/Bayer die dure patenten legt op zaden en planten. Helemaal weg van de koloniale erfenis van de monocultuur van suikerriet is echter nog steeds niet mogelijk.

Cuba doet het met de middelen die het land heeft. Dat betekent werken onder de verstikkende druk van de eenzijdige economische blokkade door de VS. Die wordt veroordeeld door alle VN-lidstaten op de VS zelf en Israël na, maar het mag niet baten.

Cuba wordt nog steeds gestraft voor zijn vermetele stoutmoedigheid om onder de neus van Uncle Sam een maatschappijmodel te verdedigen dat mensen niet aan hun individueel lot overlaat.

Julie Steendam en Isabelle Vanbrabant nemen ons daarnaast mee door de geschiedenis van het land, de eerste jaren na de revolutie, de blokkade, de val van de Sovjet-Unie toen hongersnood dreigde.

De Cubaanse bevolking heeft een tweede natuur ontwikkeld om telkens weer met beperkte middelen een oplossing te vinden, deels uit overtuiging, deels uit bittere noodzaak.

Net zoals het land noodgedwongen een gezondheidsbeleid heeft ontwikkeld dat vooral gebaseerd is op preventie – bij gebrek aan toegang tot de wondermiddelen van onze curatieve gezondheidszorg – net zo ziet Cuba zich verplicht de klimaatverandering ernstig te nemen. Het succes van zijn gezondheidsproject toont aan dat het ook met dit klimaatplan kan lukken.

Enkel 80-plussers kunnen zich nog de tijd voor de blokkade herinneren, maar zij herinneren zich tevens de toen door de VS gesteunde dictatuur van Fulgencio Batista die het land in een feodale wurggreep hield.

Je kan maar dromen waar Cuba vandaag zou staan zonder die blokkade, maar dromen vullen je maag niet. De Cubanen blijven niet bij de pakken zitten.

Er valt nog zoveel meer te zeggen over Cuba en zijn klimaatplan. Dit is een boek dat ogen opent. Het kan wél.

Als een arm land als Cuba het kan, is er geen enkele reden waarom pakweg België het niet zou kunnen. Onze landgenoten in de Vesdervallei zullen het appreciëren.

Ook daarom, lezen dit boek.

 

Julie Steendam & Isabelle Vanbrabant. 100 jaar om de zee te stoppen, EPO, Antwerpen, 2022. 214 pp. ISBN 978 9462 6739 77. Voorwoord van Anuna De Wever. Julie Steendam is activiste voor het recht op gezondheid. Isabelle Vanbrabant is voorzitster van solidariteitsbeweging cubanismo.be.

Zie ook de documentaire Cuba’s Life Task van Helen Yaffe en Dani Acosta:

Note: