Op 5 mei 2023 stapte Klaas de Jonge uit het leven na een slepende ziekte. Getrouwe medestanders hebben nog afscheid genomen van deze onversaagde strijder tegen de apartheid in Zuid-Afrika. Voor zijn steun aan de gewapende bevrijdingsbeweging ANC van Nelson Mandela werd hij door de fanatieke voorstanders van de apartheid een ’terrorist’ genoemd. De geschiedenis heeft hem gelijk gegeven. Gewapend verzet tegen apartheid en kolonisatie is een door het internationaal recht erkend principe.

Net als vele anderen in Vlaanderen en Nederland was Klaas de Jonge een gedreven activist tegen de apartheid in Zuid-Afrika. Dat was zeker in de beginjaren van het anti-apartheidsactivisme geen evidentie.

De anti-apartheidsbeweging werd in België en Nederland door de overheid en door fanatieke voorstanders van rassendiscriminatie en apartheid immers jarenlang zwaar onder druk gezet.

Een historische terugblik

Nederland en Vlaanderen hebben met de Zuid-Afrikaanse Boeren een historische band. Het Afrikaans is een aan het Nederlands verwante taal die nog steeds wordt gesproken door 14 procent van de bevolking in Zuid-Afrika en 11 procent in Namibië.

Ironisch genoeg is deze taal die zich ‘Afrikaans’ noemt een niet-Afrikaanse taal, zoals de andere koloniale talen Engels, Frans, Portugees, Spaans en Duits. Ongeveer 80 procent van de woordenschat is nog steeds identiek aan het Nederlands.

Organisaties als Protea (naar de nationale bloem van Zuid-Afrika) werkten nauw samen met de Zuid-Afrikaanse ambassades in Brussel en Den Haag om de propaganda van het apartheidssysteem hier te verspreiden.

Het kan vandaag verbazend lijken, maar Zuid-Afrika en zijn apartheid waren populair in Vlaanderen en Nederland. Ik herinner me acties aan grootwarenhuizen voor de Boycot Outspan in de jaren 1970. Daar reageerden heel wat toehoorders niet op met beweringen dat het allemaal niet waar zou zijn of overdreven.

(Outspan was een merk van Zuid-Afrikaanse citrusvruchten. De merknaam bestaat niet meer. Ook na de opheffing van de apartheid raakten de vruchten van Outspan niet meer in de rekken)

Er werd toen nog laconiek tegen actievoerders gezegd dat apartheid goed en juist was. De tijden zijn wel degelijk veranderd. Zelfs de meest fanatieke pro-zionist durft niet meer openlijk zeggen dat de apartheid in Israël en de bezette gebieden OK is. Vandaag blijft alleen ontkennen van de feiten over als strategie.

Deelname aan gewapend verzet

De kwalificering van gewapend verzet tegen een kolonisator en/of bezetter is altijd onderhevig geweest aan de machtsverhoudingen van het ogenblik. Het Zuid-Afrikaanse ANC, de SWAPO van Namibië, de FRELIMO in Mozambique, de PLO in Palestina en hun leiders stonden jarenlang op de lijst van terroristische organisaties in Europa en de VS.  Maar de regimes waar ze tegen streden belanden nooit op zo’n lijst.

Zoals hierboven al werd beschreven moesten anti-apartheidsactivisten aanvankelijk niet rekenen op grote steun bij een aanzienlijk deel van de publieke opinie. Vooral de media waren zeer ingenomen met de apartheid. Hoe dat in Nederland ging heb ik geen idee, maar kranten als De Standaard zwaaiden in editorialen en reportages de lof van Zuid-Afrika.

Uiteindelijk is het systeem in elkaar gestuikt, dankzij die gewapende strijd en dankzij het toegewijde politieke activisme van steeds meer mensen die de feiten van de repressie en de slachtpartijen in Soweto en Sharpeville niet langer konden aanzien. Net als met Israël nu was de publieke opinie al lang gekeerd voor de media en de regeringen die de apartheid in Zuid-Afrika gingen veroordelen.

Het waren uiteindelijk de economische krachten in Zuid-Afrika die de handdoek als eersten in de ring wierpen en onderhandelingen begonnen met het ANC van Nelson Mandela. Daar waren drie redenen voor: het repressie-apparaat (waaronder de pasjescontrole) was een enorme last op het overheidsbudget; de buitenlandse economische sancties werden onhoudbaar, zelfs met de massale omzeiling die door de VS en de EU oogluikend werd genegeerd of in de hand gewerkt en de economische kostprijs van het verzet van de zwarte meerderheid.

Klaas de Jonge dan

Klaas de Jonge was bereid meer te doen dan acties in eigen land. Hij zette de stap naar deelname aan het gewapend verzet in Zuid-Afrika, onder meer door het smokkelen van wapens naar Zuid-Afrika. Die wapens werden onder meer gebruikt bij een aanslag waarbij meerdere burgerslachtoffers vielen.  Of dat verantwoord was of niet, hangt af van het morele oordeel dat men erover velt. De Jonge heeft jaren later bevestigd dat hij inderdaad wapens heeft geleverd die bij dodelijke aanslagen werden gebruikt.

Hoe vreselijk deze aanslagen ook waren voor de slachtoffers, deze cijfers verbleekten bij de enorme aantallen dodelijke slachtoffers, levenslang verminkte slachtoffers, uiteengerukte gezinnen en vernielde levens door jarenlange gevangenisstraffen. Dan vergeten we nog het geweld van de vreselijke sociale uitbuiting in de mijnbouw, waar zwarte mijnwerkers één keer per jaar voor twee weken naar huis mochten.

Zelfs Gandhi, die in zijn jonge jaren in Zuid-Afrika had geleefd, was – in tegenstelling tot het imago dat meestal van hem wordt verspreid – géén tegenstander van gewapend verzet. Ongewapend verzet had zijn voorkeur, maar niet exclusief.

Is het trouwens niet bijzonder ironisch dat zij die vandaag het luidst de lof zwaaien van Nelson Mandela – of hun voorgangers in hun partijen – ooit de meest fanatieke verdedigers waren van de apartheid en diezelfde Mandela tot amper een jaar voor zijn bevrijding nog bleven brandmerken als een ‘terrorist’.

1985

Klaas de Jonge werd in 1985 aangehouden door de Zuid-Afrikaanse politie. Zijn huidskleur en Nederlandse nationaliteit behoedden hem voor de routineuze behandeling waarvoor de Zuid-Afrikaanse politie wereldwijd berucht was. Foltering en standrechtelijke executies waren het voorrecht van zwarte Zuid-Afrikanen als Stephen Biko en vele anderen.

De Jonge wist spectaculair te ontsnappen en geraakte tot in de lobby van de Nederlandse ambassade, waar de Zuid-Afrikaanse politie hem terug aanhield.  De Nederlandse regering zat met de zaak enorm verveeld. De regering was in de feiten immers nog steeds pro-apartheid en onderhield goede banden met de Zuid-Afrikaanse overheid.

Officieel steunde de Nederlandse regering de economische sancties, maar men wist en Den Haag en Brussel wel dat die massaal werden omzeild en deed daar in feite niets tegen.

De anti-apartheidsretoriek die de Belgische en Nederlandse regeringen uitspraken kan je goed vergelijken met de kritiek die tegenwoordig  door de EU-lidstaten wordt geuit tegen de bezetting en kolonisatie van Israël. Woorden zonder daden. Zuid-Afrika kon met die ‘kritiek’ – net als Israël nu – best leven.

Een eigen onderdaan wegslepen uit een ambassade was echter een majeur diplomatiek incident, dat de Nederlandse regering niet kon laten passeren. Het apartheidsregime zag zich verplicht hem terug naar de ambassade te brengen.

Het duurde uiteindelijk twee jaar voor de Jonge kon vertrekken naar Nederland, in ruil voor de vrijlating van een Zuid-Afrikaanse militair die in Angola gevangen zat – voor aanslagen tegen de bevolking.

Na zijn vrijlating bleef Klaas de Jonge actief bij de Anti-Apartheidsbeweging Nederland. Hij zetelde ook in de Waarheidscommissie na de afschaffing van de apartheid.

Klaas de Jonge heeft zware risico’s genomen voor zijn engagement. Opgepakt worden door de Zuid-Afrikaanse politie was hoe dan ook levensgevaarlijk, zelfs voor buitenlanders.

Is deelname aan gewapend verzet van een ander land dat het jouwe verantwoord? Daar mag over gedebatteerd worden. Dit mag echter niet beoordeeld worden zonder context en geschiedenis.

Laat ons bij dit debat ook deze vraag stellen aan zij die deelnamen aan de Spaanse Burgeroorlog en aan zij die verzetsdaden pleegden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Laat ons ook deze vraag stellen aan voormalig president van Brazilië Dilma Rousseff, aan voormalig president van Uruguay José Mujica en aan huidig president van Colombia Gustavo Petro.

Activisten als Klaas de Jonge waren niet perfect. Het waren mensen. Zij gingen vanuit een diepe overtuiging tot actie over. Dat verdient respect.

Het is al te gemakkelijk hen te bekritiseren terwijl je zelf passief aan de zijlijn stond toen het er toe deed. En zij die destijds met vuur de gruwelijke repressie van de apartheid goedkeurden hebben al helemaal geen morele poot om op te staan.

 

Klaas de Jonge is een personage in  de roman van Koen Peeters. De minzamen, De Bezige Bij, Amsterdam, 2021, 240 pp. ISBN 978 9403 1306 13

Over hem verscheen ook het boek van Jenne Jan Holtland. De koerier van Maputo – Een Nederlander in de Zuid-Afrikaanse Revolutie. Podium, Amsterdam, 2021,  416 pp. ISBN 978 9463 8100 36

Streetboy – Familieverhalen van een overlever – met Klaas de Jonge en Koen Peeters (14:27):

Interview van Koen Peeters: Gevangen in de realiteit #2 – Klaas de Jonge en de bewustwording van geweld (1:09:48):