Iraaks regisseur, auteur en acteur Hazim Kamaledin neemt de lezer mee door de wijken van Bagdad die vandaag door betonnen muren en checkpoints in aparte ‘Koninkrijken’ zijn ingedeeld. Dromen en realiteit wisselen elkaar af in deze theatertekst die ons laat kennis maken met het echte Bagdad, sinds de camera’s van de wereld er vertrokken zijn.

Net als in Afghanistan lieten de westerse mogendheden in Irak een volledig verwoest land achter. Irak was bij het begin van de oorlog reeds zwaar geteisterd door de zware economische sancties van het Westen. Meer dan een half miljoen kinderen zijn als gevolg van die sancties overleden bij gebrek aan elementaire gezondheidszorg, degelijke voeding, drinkbaar water. “Het was die prijs waard”, beweerde voormalig VS-minister van buitenlandse zaken Madeleine Albright.

Vriend wordt vijand

Die prijs was de val van het regime van Saddam Hoessein. Die was sinds een staatsgreep in 1979 onverkozen president van zijn land dat hij met ijzeren hand onder de knoet hield. Tot 1991, 12 jaar lang, was dat voor de VS en Europa geen enkel probleem. Hij werd goed voorzien van leningen voor de landbouw en kreeg alle nodige informatie voor zijn oorlog tegen buurland Iran.

In die periode konden Iraakse ingenieurs studeren aan het Studiecentrum voor Kernenergie in Mol. Dat ging voor hem dus zeer goed tot hij ongehoorzaam werd en buurland Koeweit binnenviel. Uiteindelijk werd hij ter dood veroordeeld voor de moord op 148 sjiieten, misdaad die toen hij ze pleegde in 1982 voor de VS en de EU geen enkel probleem was.

Saddam Hoessein was een genadeloos dictator die elke dissident of mogelijke concurrent liet dood folteren, maar hij maakte van zijn land ook een sociale welvaartsstaat, eentje waar je je mond niet mocht opendoen, maar waar wel openbare gezondheidszorg, degelijke scholen waren voor iedereen.

Een vreemde combinatie, maar Irak was in 1991 wel het enige Arabische land waar moeders een jaar bevallingsverlof kregen mét behoud van loon, om maar één voorbeeld te geven.

Irak, verwoest land

Irak werd ‘bevrijd’ van zijn dictatuur door de coalition of the willing in 2003. Dat gebeurde met vernietiging van zowat alle vitale infrastructuur. Twintig jaar later is het land totaal verwoest en blijft van de openbare diensten niets meer over. De bezetters stookten bestaande sectaire spanningen aan, een klassieke aanpak van een koloniale bezetter. De rest is geschiedenis.

De hoofdstad Bagdad is vandaag volledig ingedeeld in met hoge betonnen muren afgesloten wijken met checkpoints door gewapende milities, waar geen sprake is van een normaal functionerend overheidsapparaat. Een onderdeel van de stadseconomie zijn ontvoeringen voor losgeld. Een taxi nemen kan gevaarlijk zijn voor de reiziger, als je chauffeur je overlevert aan geïnteresseerde milities (of voor de taxichauffeur als hij zonder het te weten een ‘interessante passagier’ meeneemt.

Met deze context en voorgeschiedenis komen we terecht in de leefwereld waarin theaterauteur Hazim Kamaledin het verhaal vertelt van Dalia, Sinbad en Alladin, een muilezel en een koets. De betonnen afscheidingsblokken zijn ‘elk zeven meter hoog, één meter breed, anderhalve meter dik… zes ton per stuk… totale lengte 340 kilometer. Dit zijn de grenzen van de Koninkrijken.

Beschilderde muren

Ze staan vol graffiti, die geschilderd zijn in opdracht van de lokale milities (zie links op de boekcover en boven het artikel). Echte kogelgaten dienen als canvas voor de uitgebeelde personages. Die beschilderde muren zijn het theaterdecor van de wereld waarin zijn personages leven, of eerder overleven. Eén wijk is iets anders: de van de bezetters overgeërfde Green Zone, de beveiligde wijk van politici en diplomaten.

Dalia, Sinbad en Alladin laveren tussen realiteit en dromen. Sinbad heeft voor elke checkpoint het juiste paspoort klaar, hij heeft er vijf van, allemaal ‘officieel’. Elke wijk heeft zijn naam, Emiraat, Hertogdom, Sultanaat, de Koninkrijken.

Het theater eindigt met een droom van Sinbad in het jaar 2030. Je vat als lezer niet altijd direct wat echt is en wat ingebeeld, maar dat is de charme van deze leeservaring. Dit theater geeft je een beter beeld van de realiteit van Bagdad vandaag dan eender welk onderzoeksrapport. Dit is het Irak dat wij nu aan zijn lot overlaten, nadat we het verwoest hebben.

Een kleinood om af en toe te herlezen.

Hazim Kamaledin (°1954) werd in 1979 op 25-jarige leeftijd ter dood veroordeeld in Irak voor zijn theatertekst De koning is koning. Hij vluchtte naar België en heeft sindsdien theater gemaakt hier, in China, Groot-Brittannië, Palestina, Tunesië, Qatar, Canada, Syrië en Libanon. Naast theaterteksten schrijft hij proza en poëzie.

Voor zijn theaterwerk werd hij in 2014 bekroond door het Arabic Theatre Institute. In het Nederland publiceerde hij eerder Aan de de andere oever van het verlangen (2015) en Schoonheid raast in mij (2018)

Hazim Kamaledin. Koninkrijken. Bebuquin, Antwerpen, 2023, 38 pp. ISBN 978 9075 1759 43 – verdeling EPO.

Bebuquin publiceerde theaterteksten van 1994 tot 2003. Sinds 2023 neemt de vernieuwde uitgeverij de draad terug op: “We lezen met aandacht zoveel mogelijk onuitgegeven, Nederlandstalig en eigentijds werk, met focus op auteurs werkzaam in Vlaanderen.”