Op 20 augustus 2023 werd Bernardo Arévalo met 61 procent verkozen tot nieuwe president van Guatemala. Hij legt de eed pas af op 14 januari 2024. De rechtse oppositie poogt ondertussen deze eerste linkse president van het land sinds de militaire dictatuur (1954-1996) af te zetten door zijn kandidatuur ongeldig te verklaren.

De overwinning van Bernardo Arévalo in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen in Guatemala is om meerdere redenen bijzonder. In de eerste plaats won hij die tweede ronde met een afgetekende meerderheid van 60,91 procent der stemmen tegen centrumrechts tegenkandidate Sandra Torres, met de grootste meerderheid sinds 2000.

Arévalo is tevens de eerste winnaar van de presidentsverkiezingen in Guatemala sinds 1996 met een uitgesproken progressief programma ten bate van het arme merendeel van de bevolking.

Hij is bovendien de zoon van Juan José Arévalo, de in 1945 allereerste democratisch verkozen president van Guatemala, kort nadat de door de VS gesteunde militaire dictator Jorge Ubico was verjaagd met een volksopstand.

Juan José Arévalo voerde een naar de normen van die tijd zeer progressief beleid om de semi-feodale machtsverhoudingen in het land te beëindigen, onder meer met de invoering van een minimumloon en een alfabetiseringsprogramma.

CIA-staatsgreep, één jaar na Iran

Zijn opvolger Jacobo Árbenz was eveneens een nationalistisch liberaal die meende dat grondstoffen en landbouwproducten in de eerste plaats ten bate moesten komen van de eigen bevolking en niet van buitenlandse multinationals. De regering in Washington DC dacht er anders over.

In 1954 werd hij afgezet door een staatsgreep die volledig was gepland, georganiseerd en logistiek voorbereid door de CIA in samenwerking met de United Fruit Company. Dit bedrijf kennen we beter onder zijn huidige naam Chiquita.

Arbenz’ nationaliseerde de enorme gronden van het bedrijf en bood een financiële compensatie op basis van de eigen belastingaangifte van het bedrijf. Die eigendomsverhoudingen verhinderden de lokale bevolking om zelfvoorzienende landbouw te bedrijven en verplichtte het tot zeer slecht betaalde seizoenarbeid op de plantages van United Fruit.

Hij eiste voor de bananenoogsters een zesdagenwerkweek (6!), betaling van de lonen in geld in plaats van met coupons voor aankopen in de winkels van United Fruit, werkcontracten en leefbare werkomstandigheden.

Zoveel communisme was Washington te veel. President Truman gaf het startschot voor de staatsgreep in 1952 en van 1954 tot 1996 werd Guatemala het land met een van de meest gruwelijke militaire terreurregimes op aarde.

Sinds het einde van het militaire regime wisten de rechtse krachten tot 2023 met een arsenaal aan politieke intriges – en met volle medewerking van alle Guatemalteekse media in handen van de oligarchie – de verkiezing van een sociaal-democratisch president te verhinderen.

Vluchten of maffia …

De straatarme en meedogenloos uitgebuite bevolking van Guatemala heeft in deze omstandigheden twee opties om uit de bittere armoede te ontsnappen. De eerste optie is een levensgevaarlijke vlucht naar het dichtstbijzijnde westerse land voorbij Mexico, ironisch genoeg het land dat grotendeels verantwoordelijk is voor alle sociale ellende in Guatemala.

De tweede keuze is overstappen naar drugshandel of vrouwenhandel. Bendes bestrijden elkaars territoria met meedogenloos geweld in een land waar nauwelijks een politieapparaat en een gerechtelijk apparaat voorhanden is om recht te laten gelden, een apparaat dat dikwijls zelf verbonden is met de maffia.

Opiniepeilingen worden in Guatemala volledig gerund door de grote commerciële media. Die gaven hem tot juni 2023 nauwelijks 2 procent. De kandidatuur van Arévalo bood een kans voor de arme bevolking om uit de vicieuze cirkel van armoede en uitbuiting te ontsnappen. Zijn electoraal succes in de eerste stemronde was voor de rechtse machthebbers een complete verrassing.

Guatemala heeft een presidentieel systeem gelijkaardig aan dat van de VS, omdat de eedaflegging van de nieuwe president er eveneens pas maanden later plaatsgrijpt. In het politieke vacuüm tot 14 januari 2024 ondernemen de reactionaire krachten voor het ogenblik een poging om zijn eedaflegging te verhinderen, door aan te sturen op de ongeldigverklaring van de stemuitslag en de uitsluiting van de deelname van Arévalo aan nieuwe verkiezingen.

Een poging om de resultaten van de eerste stemronde af te keuren op basis van electorale fraude door Semilla (‘zaad’), de partij van Arévalo, is mislukt. De rechtse krachten konden er geen enkel bewijs voor leveren. Desondanks werd Arévalo aanvankelijk uitgesloten van deelname aan de tweede ronde door de rechtbank, maar het Grondwettelijk Hof vernietigde die schorsing.

Officieel heeft president Biden deze pogingen wel veroordeeld, maar ondertussen zetten de tegenstanders van Arévalo hun campagne verder, met juridisch advies van experten uit de VS. Ook de Organisatie van Amerikaanse Staten veroordeelt deze lawfare-operatie, net als de EU, maar die laat het verder bij woorden.

Staatsgreep met lawfare

De oppositie slaagde er ondertussen in via met hen gelinkte rechters om het statuut van de partij Semilla ongeldig te verklaren, waardoor de verkozenen niet het recht hebben om als parlementaire fractie op te treden. Met de oppositie meeheulende rechters vervolgen ambtenaren en journalisten op basis van beweerde corruptie en electorale fraude, waarbij amper een schijn van bewijzen wordt ingezet.

Uitgaand president Alejandro Giammattei sluit zich echter niet aan bij deze couppogingen en belooft een grondwettelijke overdracht van de macht. Dat mag verwonderen, want Giammattei voerde een neoliberaal en zeer repressief beleid.

Onder zijn bewind werden talrijke leiders van landbouwersorganisaties, leefmilieuactivisten en vakbondsmensen vermoord door doodseskaders die door de politie ongemoeid werden gelaten. Hij verstrengde de wetgeving tegen abortus, verbood seksuele opvoeding in de scholen en poogde de doodstraf terug in te voeren.

Het EU-LAT netwerk verenigt Europese bewegingen die ijveren voor solidariteit met de volkeren van Latijns-Amerika. Dit netwerk roept de regeringen van de EU-lidstaten op om president-elect Arévalo daadwerkelijk te steunen en alle pogingen tot feitelijke staatsgreep te veroordelen.

 

De Belgische organisatie Solidair met Guatemala is lid van EU-LAT. Op 6 september zond zij een brief aan de federale regering met de oproep een duidelijk standpunt in te nemen tegen de onderdrukking van de democratie. De organisatie roept burgers en andere organisaties op om deze oproep (Info Brief 315, 6 september 2023) mee te ondertekenen bij schrij@gmail.com.