Het Kaukasische land Georgië is in de Lage Landen nauwelijks bekend. Wie de moeite neemt om het uit te pluizen, vindt echter een van de oudste bekende beschavingen op aarde, met ondermeer het oudst bekende geschreven alfabet. Wie alfabet zegt, zegt literatuur. Die gaat meerdere eeuwen terug voor onze Westerse ‘beschaving’. Vreemd dus dat pas in 2003 ‘Vano en Niko’ het allereerste Georgische boek werd, in Nederlandse vertaling. Dit vraagt naar meer.

De keuze voor Vano en Niko als allereerste Nederlandse vertaling van Georgische literatuur kwam er 20 jaar geleden in 2003. Vandaag is Erlom Achvlediani (1933-2012) een gekoesterd cultauteur in eigen land. Vano en Niko wordt er nog steeds verspreid via illegale kopies, hoewel het boek niet verboden is, integendeel.

Ik vermoed dat de kleine eigen markt – Georgië heeft slechts 3,7 miljoen inwoners – het publiceren van boeken een dure aangelegenheid maakt. Er wonen ook ongeveer 860.000 zich Georgiër noemende mensen buiten Georgia, waarvan de meesten in Europa leven.

Tijdens de Sovjet-Unie waren zijn boeken verboden, niet omdat ze anti-communistisch waren, maar omdat ze apolitiek niet pasten in de ijver van het Sovjet-bestuur voor ‘stichtende’ literatuur.

Achvlediani studeerde geschiedenis aan de universiteit van de hoofdstad Tbilisi en studeerde daarna filmscenario in Moskou. Hij schreef scenario’s voor 18 filmen waar hij in 1980 ondermeer een Sovjet- literatuurprijs mee won. Lof voor zijn eigen romans en kortverhalen kreeg hij pas na de Sovjetperiode in eigen land (2010).

Ik veronderstel dat Georgisch kennende Nederlandstaligen niet dik gezaaid zijn. We hebben het kleinood Vano & Niko te danken aan vertaalster Ingrid Degraeve. Tip: weersta de verleiding om haar nawoord eerst te lezen, begin met de kortverhaaltjes van deze auteur.

De vertaling Vano & Niko werd reeds gepubliceerd in 2003. Er zijn sindsdien nog enkele Georgische auteurs vertaald, maar nog steeds weinig. Dit boekje is voor mij alvast aanleiding om deze literatuur verder te exploreren.

Vertaalster Ingrid Degraeve heeft sindsdien ook Georgische poëzie vertaald en er zijn vertalingen gepubliceerd van mij onbekende auteurs zoals Konstantine Gamsachoerdia, Goeram Odisharia, Daur Nachkebia, Nino Haratashvili …

Achvlediani vertelt over twee vrienden Vano en Niko in wat eigenlijk dromen zijn. Elk kortverhaaltje – ik hou niet zo van verkleinwoorden, maar hier is het wel gepast – wordt onderbroken door een tekening met telkens twee figuurtjes van de Georgische kunstenaar Konstantine Soelaberidze.

Zonder meer een mooie ontdekking. Hoeft het nog gezegd: ik ben helemaal gewonnen. Een literair kleinood om te koesteren. Meer wil ik er niet over kwijt. Gewoon lezen. En op ontdekkingstocht gaan naar andere vertalingen.

Georgia on my mind?

Ik gebruik deze recensie om het even over het land van Achvlediani te hebben. Georgië is een merkwaardig land. Negentig procent van alle Georgiërs hebben een familienaam die eindigt op -shvili of -adze. De suffix -shvili betekent ‘kind van’ en -adze (soms -idze) is ‘zoon van’.

De overige familienamen hebben 12 verschillende suffixen. Het suffix -ani van auteur Erlom Achvlediani verwijst naar een regio in het noordwesten van Georgië waar ooit het volk der Svan leefde. De uitgestorven taal Svan behoorde tot dezelfde taalgroep als het Georgisch.

Georgië is niet de naam van hun land in de eigen taal. De oorsprong van de Westerse naam Georgië is onduidelijk (maar verwijst niet naar de Britse koning George II, waarnaar de VS-deelstaat Georgia is genoemd). In hun eigen taal heten zij Kartveli en het land is Sakartvelo.

Oudste alfabet

Het Georgische alfabet is volgens de Georgiërs het oudste bekende geschreven alfabet ooit. Helemaal zeker is dat niet, hun Armeense zuiderburen hebben eveneens een eigen alfabet en stellen ook dat zij de eersten zijn.

Vast staat dat er geen enkel ander geschreven alfabet bestaat dat ouder is dan deze twee. Het Georgisch alfabet heeft 33 letters die uniek zijn voor hun taal en totaal onleesbaar voor een buitenstaander.

In de hoofdstad Tbilisi hebben straatnamen bijna overal ook een Engelse naam, maar in de buitenwijken en buiten de hoofdstad is de tweede taal – als die er is – op de borden Russisch.

Het Georgisch alfabet leren is een onmogelijke zaak voor een kort bezoek, maar het Cyrillisch alfabet van het Russisch valt best mee, als je een paar dagen de moeite neemt om het te leren (dat kan best, wat niet betekent dat je dan Russisch zou begrijpen, maar je kan tenminste straatnaamborden en dergelijke lezen).

Waarschijnlijk was het de bedoeling van de uitgever om voor de cover een wat vreemd ogend maar toch herkenbaar lettertype te gebruiken als verwijzing naar het voor niet-Georgiërs onleesbare alfabet, maar de letter ‘n’ op de cover van Vano en Niko werd met de Griekse Π geschreven (wat de Latijnse letter p betekent). Beetje verwarrend. Vano is een koosnaam voor Ivan (Georgisch Ivane), Niko voor Nikolas (Georgisch Nikoloz).

Oudste wijnbouwers

Wat zeker vaststaat is de stelling dat Georgië het oudste bekende wijn producerende land ter wereld is. Er zijn sporen teruggevonden van wijnproductie tot 6.000 VC in archeologische graafplaatsen in het oosten en het centrum van Georgië.

Hun wijncultuur is niet te vergelijken met de Europese. Wijn wordt er bewaard in grote stenen kruiken en altijd fris gedronken. Het fermentatieproces is ook anders¹ en wat zij witte wijn noemen, ziet er met West-Europese ogen eerder uit als bleke rosé.

Tijdens mijn verblijf als consultant voor het Georgisch parlement in Tbilisi en Kutaisi in 2014 – mijn allerlaatste buitenlandse opdracht, voor ik volledig overstapte naar de journalistiek op deze nieuwssite – merkte ik dat de meeste Georgiërs wijn zien als gewoon een drank bij het eten of voor sociale momenten. De cultuur van exquise AOC-wijnen en proeverijen zoals de Fransen die over de wereld hebben verspreid, vinden ze maar niks.

Zeer diverse keuken

Nog minder bekend is de uitstekende kwaliteit van de Georgische keuken. Georgië is naast Armenië en Azerbeidzjan een van de drie landen van de Caucasus (wat ‘dichtbij Azië’ betekent).

Met die ligging aan de Zwarte Zee hadden de bewoners van wat nu Georgië heet eeuwenlang toegang tot alle Mediterrane culturen, de regio grensde tevens aan het Slavische tsarenrijk (Rusland), aan het Ottomaanse Rijk (Turkije) en aan het Perzische Rijk (Iran) én lag op de handelsroutes uit Azië en het Chinese Rijk.

De Georgische keuken heeft een eigen mix van al die invloeden ontwikkeld die het tot een van de meest diverse en smakelijke keukens ter wereld maakt. Dat de wereld vandaag niet overspoeld wordt met Georgische restaurants is een gelukkig gevolg van die diversiteit. Die verhindert massaproductie à la Italiaanse of Chinese/Japanse restaurants.²

Restaurants bieden je enorme hoeveelheden eten die je nooit opkrijgt, maar – zoals ik mocht ondervinden toen ik mijn chauffeur/gids aanbood om de resten mee te nemen – appreciëren niet dat het overblijvende eten voor hen wordt ingepakt. Zo toon je jezelf een arme sukkelaar. Jammer, want het eten is zonder meer uitstekend.

De bekendste Georgiër

In het centrum van Georgië ligt tevens het stadje Gori met 44.000 inwoners, dat alleen bekend is als de geboorteplaats van Joseb Jugashvili, beter bekend onder zijn Russische naam Josef  Stalin.

Een replica van zijn geboortehuis staat in het centrum van Gori samen met zijn persoonlijke treinwagon naast een museum dat aan zijn nagedachtenis is gewijd. In dat museum ook het originele bureau waar hij in Moskou al zijn orders neerpende en ondertekende.

Georgië is een prachtig land, maar de barslechte wegen, het ijzingwekkend roekeloze rijgedrag van de gemiddelde Georgische chauffeur en de slechte hotelinfrastructuur – met naar het schijnt uitzonderingen aan de kust van de Zwarte Zee – houden toerisme nog tegen.

De hoofdstad Tbilisi is zeker de moeite waard – één op de drie miljoen inwoners van Georgië leeft in de hoofdstad – met prachtige historische gebouwen, een pittoresk stadscentrum maar je moet er een van de meest vervuilde steden ter wereld bijnemen, met waanzinnig snel en chaotisch autoverkeer en zéér voetgangeronvriendelijke chauffeurs.

Ik heb me hier ver gehouden van de recente politieke geschiedenis van Georgië. Daar valt heel wat over te zeggen, maar dat is voor een andere keer. Ik rond af met een warme aanbeveling voor Vano en Niko.

 

Erlom Achvlediani. Vano & Niko. Voetnoot, Amsterdam, 2003, 91 pp. ISBN 978 9071 8776 67, met nawoord van vertaalster Ingrid Degraeve.

Wie meer wil weten over Georgië beveel ik dit boek aan:

Marc Jansen. Belaagd Paradijs – Een geschiedenis van Georgië. Van Oorschot, Amsterdam, 2021, 195 pp. ISBN 978 9028 2230 73

Notes: