Op 30 december 2023 is Australisch journalist, auteur en regisseur van meer dan 50 documentaires John Pilger overleden in Londen op 84-jarige leeftijd. Zijn journalistieke verdienste is niet in te schatten en onmogelijk samen te vatten. Elk eerbetoon schiet tekort voor dit journalistiek monument, ook dit bescheiden overzicht.

John Richard Pilger werd geboren in Australië op 9 oktober 1939, twee jaar na zijn broer Graham, kind van een vader met Duitse roots en een moeder met Engelse. Zijn journalistieke microbe was vrij snel duidelijk. Tijdens zijn middelbare school beheerde hij een leerlingenblad.

Na een vierjarige opleiding – geen echte opleiding, meer een training op het werk – werkte hij van 1958 tot 1962 voor lokale Australische kranten. In 1962 emigreerde hij naar Londen, werkte één jaar voor het persagentschap Reuters en daarna tot 31 december 1985 voor de Daily Mirror.

Krantenjournalist

Daar werd hij ontslagen anderhalf jaar nadat mediatycoon Robert Maxwell de krant overkocht. De Daily Mirror werd door de nieuwe eigenaar volledig omgewerkt tot het modderblad dat het vandaag nog is. Van zijn oorsprong als arbeiderskrant blijft vandaag niets over.

Voor zijn krant was Pilger buitenlandcorrespondent in Bangladesh, Biafra (Nigeria), Cambodja en Vietnam. In 2001 keerde hij terug naar de Daily Mirror toen Piers Morgan daar hoofdredacteur was, maar die samenwerking kwam nooit meer goed. Zijn bijdragen werden voortdurend gewijzigd, uitgesteld of geweigerd.

Hij hield zich immers niet aan de ongeschreven regel dat kritische journalistiek enkel welkom is als ze over de gekozen tegenstanders van het ogenblik gericht is, niet tegen de eigen Britse regering of tegen Westerse belangen in het algemeen. Een andere ongeschreven regel die hij voortdurend overtrad was kritisch schrijven over Britse media – waaronder de eigen krant – en journalisten.

Harold Pinter: “John Pilger kent geen vrees, hij graaft met stalen aandacht naar de feiten, de smerige waarheid en zegt het zoals het is… ik groet hem”

Zijn geweigerde artikels publiceerde hij op zijn persoonlijke website, die gretig werden overgenomen door alternatieve media. Ook dewereldmorgen.be heeft er meerdere van vertaald – ze werden altijd zeer ruim gelezen (zie zijn laatste vertaling Mak als lammeren: hoe propaganda werkt en onder dit artikel een selectie van vertalingen)

Hij schreef van 1991 tot 2014 columns voor The New Statesman en voor The Guardian, die in november 2019 voor het laatst een column van hem plaatste. In feite had hij reeds eerder alle hoop opgegeven dat de grote Britse media nog te redden waren.

Meer dan 50 documentaires

Met drie partners richtte Pilger in 1969 een eigen filmbedrijf Tempest Films op. Op onnavolgbare wijze voorzag hij zijn documentaires van commentaar, die het thema van elke film duidelijk maakte.

De openbare omroepen BBC weigerde zijn bedrijf opdrachten te geven en zond geen enkele van zijn eigen documentaires uit. Drie van de vijf documentaires die hij persoonlijk in opdracht van de BBC maakte werden nooit uitgezonden, waarna de BBC de samenwerking stopzette. Te ‘controversieel’, het eufemisme voor ‘kritiek in de verkeerde richting’.

Noam Chomsky: “Het werk van John Pilger was dikwijls een lichtbaken in donkere tijden. De werkelijkheden die hij aan het licht bracht waren revelaties, telkens en telkens weer, en zijn moed en inzicht zijn een voortdurende inspiratie”.

Zijn allereerste documentaire in 1970 The Quiet Mutiny was een portret van Amerikaanse militairen (dat waren toen nog dienstplichtigen). In tegenstelling tot de hoera-berichtgeving op alle grote media over de heldhaftige verdedigers van vrijheid en democratie in het verre Vietnam toonde hij gewone jongens die niets geloofden van de propaganda en regelmatig weigerden bevelen op te volgen. De redactie van CBS bekeek de film en weigerde ze uit te zenden: “Dat kunnen wij hier niet uitzenden’.

Hij bleef daarna documentaires maken waarin hij een totaal andere kijk gaf op de gebeurtenissen, over Cambodja, over de mishandeling van de inheemse volkeren in zijn thuisland Australië, over Oost-Timor (toen de bevolking van die voormalige Portugese kolonie nog met de steun van Groot-Brittannië en de VS werd uitgemoord).

Zijn documentaires over Palestina zijn nog steeds basisinformatie voor wie historisch inzicht wil krijgen in de echte oorzaken van het Palestijns verzet tegen zijn bezetter.

Hij deed echter meer dan buitenland. Ook in zijn nieuwe vaderland draaide hij documentaires over sociale problemen, over de brute discriminatie van de Britse werkende klasse door een economisch systeem dat hen arm en onmachtig houdt.

 

The War on Democracy in Latin America (2007), volledige film, totaaltijd 1:34:00:

 

In 2001 schreef auteur Anthony Hayward over hem ‘In the Name of Justice – The Televison Reporting of John Pilger’: “Over een halve eeuw was hij een steeds sterkere stem voor de stemlozen en een doorn in de zijde van het gezag, het establishment. Zijn werk, vooral zijn documentaire film heeft van hem een zeer zeldzame journalist gemaakt die universeel bekend is, een kampioen van zij voor wij hij strijdt en een gesel voor de politici en anderen wiens acties hij ontmaskert.”

Onafhankelijk filmmaker

Voor die documentaires én voor zijn krantenwerk kreeg hij van 1966 tot 2009 meerdere prijzen. Zijn bekendheid liet hem toe vanaf 2000 zelf gefinancierde documentaire films te maken, veel daarvan zijn vrij te bekijken op YouTube (veel beter bestede tijd dan commerciële streamingsites)

Palestine is Still the Issue (2002), een verderzetting van zijn gelijknamige documentaire van 1974.

Stealing a Nation (2004) over de inheemse bevolking van het eiland Diego Garcia, luchtmachtbasis in de Indische Oceaanvan waaruit de VS Aziatische landen bombardeert.

The War on Democracy (2007), zijn eerste productie voor cinema, een overzicht van de manier waarop de VS systematisch elke democratische doorbraak in Latijns-Amerika vernield heeft.

The War You Don’t See (2010) bracht het andere narratief over de oorlog tégen Irak door de VS en Groot-Brittannië.

Utopia (2013) toonde hij hoe Australië – in tegenstelling tot de hedendaagse mythe – nog steeds een settler-koloniaal regime is, met democratie voor de witte bevolking en apartheid voor de inheemse volkeren.

The Coming War on China (2016) legt uit hoe de VS via zijn vazal Australië de basis legt voor een oorlog tegen China, omdat de groei van China tot sterkste economie ter wereld ten allen prijze moet worden gestopt, daarbij ligt ook een nucleaire oorlog op de tekentafel.

 

The Dirty War on Britain’s NHS (2019), volledige film, totaaltijd 1:34:00

 

The Dirty War on the National Health Service (NHS) (2019) overloopt hoe de in 1948 opgerichte Britse openbare zorgverstrekker NHS sinds de jaren 1980 wordt afgebouwd, versneld sinds 201O en klaar wordt gemaakt voor volledige privatisering; het gevolg is al bekend, meer thuislozen, meer armoede, werkende armen, lagere levensverwachting van de lagere klassen.

Naast zijn werk als filmmaker was hij ook politiek commentator en frequent gevraagd gast voor lezingen over de media, over de VS, de wereldpolitiek, Rusland, China, India. Hij nam consequent de verdediging op van WikiLeaks en van Julian Assange.

Over de hedendaagse mainstream media wikt hij niet langer zijn woorden. Waren enige dissidente stemmen nog mogelijk in de jaren 1960 en 1970, dan is dat sindsdien compleet weggegomd. ‘Onpartijdigheid is vandaag een eufemisme voor de consensus van autoriteit en establishment.”

Zijn laatste essay op zijn website johnpilger.com dateert van 1 mei 2023: There is a war coming shrouded in propaganda, it will involve us all. Speak up! (er komt een oorlog gehuld in propaganda, die zal ons allemaal aangaan, laat je stem horen!).

Naast het hierboven al vermelde boek over hem heeft John Pilger ook meerdere boeken geschreven die in elke boekenkast van aspirant-journalisten thuishoren. Ze geven een kijk op journalistiek en op de wereld die je niet in de cursussen vindt (en daar meestal ook genegeerd wordt).

Voor zover de media aandacht zullen besteden aan zijn overlijden, zal het voorspelbaar gaan over dat hij ‘controversieel’ was en ‘partijdig’, net zoals over Robert Fisk werd geschreven. Controversieel volgens de hedendaagse regels van commerciële journalistiek was hij zeker. Terecht.

 

John Pilger’s Tips for Seeing Through Propaganda op de podcast van Katie Halper, 8 april 2023, totaaltijd 11:20:

 

Graag suggereer ik een van zijn documentaires te bekijken, zeker zijn films van de laatste jaren – ik kan garanderen: je blijft kijken.

Een journalistiek monument is niet meer. John Pilger is nu samen met Martha Gellhorn, George Seldes, I.F Stone en Wilfred Burchett – tip, als je deze namen niet kent, zoek ze even op, de moeite waard.

 

Een selectie van vertalingen op deze website (google search voor meer):

Anti-oorlogsschrijvers, activisten en kunstenaars van vandaag moeten hun stem terugvinden

Invasie in Oekraïne: Westerse democratieën zijn gemuteerd tot oorlogs- en conflictpropagandisten

John Pilger: “De juridische kidnapping van Julian Assange”

John Pilger: Kernoorlog komt er “als wij dat laten gebeuren”

John Pilger: “Media, een ander woord voor controle?”

John Pilger: “Niet Donald Trump is het probleem, dat zijn we zelf”

“Dit gaat over de terugkeer van het fascisme in Europa”