Johan Depoortere en Walter Zinzen zijn twee oudgedienden van de openbare omroep BRT/VRT. Zij herkennen bepaalde aspecten van de hedendaagse politieke beïnvloeding, maar zien ook belangrijke verschillen: “De druk om te conformeren is onmiskenbaar veel groter geworden”. “Dit is niet alleen politiek, dit gaat over een wil tot commercialisering en privatisering van de openbare omroep.”

Johan Depoortere (1944) werkte na zijn studie Germaanse filologie vanaf 1970 tot aan zijn pensioen in 2019 voor het BRT-journaal en het programma Panorama, hoofdzakelijk als buitenlandverslaggever, waarbij hij conflicthaarden in landen als Libanon, Nicaragua, El Salvador, Guatemala versloeg en de omverwerping van het oude regime in Roemenië in 1989. Hij was buitenlandcorrespondent in Rusland van 1995 tot 1999 en in de VS van 2005 tot 2009.

Walter Zinzen (1937) was na zijn studies filosofie drie jaar leraar in Lubumbashi, Congo en begon bij de BRT in 1967 voor Het Journaal, Ter Zake en Panorama. Van 1999 tot aan zijn pensioen in 2002 had hij zijn eigen duidingsprogramma Zinzen. In 2001 kreeg hij de Prijs voor de Democratie als erkenning omdat hij in zijn werk steeds de journalistieke deontologie boven kijkcijfers en marktdenken plaatste.

We vroegen hen hoe zij enerzijds terugkijken op politieke beïnvloeding tijdens hun loopbaan bij de openbare omroep en hoe zij de huidige politisering van de omroep inschatten? Was die er vroeger ook, en op dezelfde manier?

Allebei benadrukken ze dat ze vandaag naar hun vroegere werkgever kijken als outsider, gewone kijker. Hun levenslange ervaring geeft hen volgens dewereldmorgen.be toch iets meer inzichten. Daarom dit gesprek.

Van alle tijden?

Walter Zinzen: “Wat nu gebeurt is inderdaad gelijkaardig maar toch ook fundamenteel anders, vooral dan wat betreft de uiteindelijke doelstelling die er achter zit. Politisering van de openbare omroep is er altijd wel geweest.”

“Via de Raad van Bestuur lieten de vertegenwoordigers van de politieke partijen wel horen wat ze vonden van de nieuwsberichten – want daar ging het hoofdzakelijk over. Hoewel, er waren ook wel klachten over dingen in series, in praatshows en dergelijke, maar toch vooral over de nieuwsredactie, van tv én radio.”

“Opmerkingen van het Vlaams Blok (van zodra die een zitje had in de Raad van Bestuur) werden door de andere politieke partijen – en dus ook door de redactie – gewoon genegeerd. Het gebeurde wel regelmatig dat politici of ministers via hun vertegenwoordiger in de Raad van Bestuur hun boosheid uitten over wat al was verschenen.”

“We kregen dat dan te horen via de hoofdredacteur. Toenmalig administrateur-generaal Paul Vandenbussche (1960-1986) was een CVP-man (de huidige CD&V). Hij kwam soms woedend binnenvallen, maar altijd achteraf, na de uitzending. Op voorhand zeggen hoe dit of dat moest worden geprogrammeerd of becommentarieerd, dat heeft hij nooit gedaan.”

“En in feite moeide hij zich buiten die woede-uitbarstingen ook nooit. Hij zat wel elke week op de vergadering van het nationaal bestuur van de CVP, uiteraard niet om de belangen van de omroep te verdedigen, maar om de belangen van de partij in de VRT te vrijwaren.”

“Een gevoelig thema was toen ook al Israël en Palestina. Antwerps politicus Wim Geldolf (BSP, nu Vooruit) heeft jarenlang een heksenjacht gevoerd tegen een zeer gewaardeerde radio-collega, omwille van zijn reportages die volgens hem ‘partijdig’ waren, lees: omdat ze ook een plaats gaven aan het Palestijnse standpunt.”

“Ook Congo was een heet hangijzer. Na mijn reportage over Congo dreigde president Mobutu met het verbreken van de diplomatieke relaties als ze niet werd ‘rechtgezet’. Ik mocht voor de rest van mijn loopbaan nooit meer naar Congo. Daar keek de toenmalige CVP nauwgezet op toe.”

“Een van de gevolgen was dat alle uitzendingen van radio en tv op papier werden uitgeschreven en aan de leden van het parlement (het toen nog alleen nationale parlement) bezorgd nog voor de uitzending. Zo kregen ze de tijd om die teksten te ‘analyseren’ en er hun ‘opmerkingen’ over te geven.”

“Er kwam wel wetgeving die censuur verbood. Maar echte censuur is er in feite nooit geweest. Wat men deed was beïnvloeding. Wat nu gebeurt is toch anders.”

“Er was vroeger ook wel politieke druk, maar het principe van de openbare omroep werd nooit in vraag gesteld. Er zit nu een heel andere agenda achter, niet zozeer partijpolitiek maar ruimer ideologisch.”

Winst, kijkcijfers…

“Wat men nu aan het doen is komt neer op het zo klein mogelijk maken van de openbare omroep. De omroep moet ‘commercialiseren’, ‘winstgevend’ worden, alleen kijkcijfers mogen nog tellen.”

“De uiteindelijke doelstelling is privatisering, met enkel nog een kleine romp-openbare omroep die naar de pijpen danst van de regering van het ogenblik.”

“Commercialisering is meer dan een financiële operatie. Het is een enorme ideologische filter van wat nog passeert en hoe iets passeert. Het is de weg naar oppervlakkigheid, naar gemakkelijk nieuws, quotes zonder inhoud, weg van enige vorm  van kritische berichtgeving.”

“Wat je overhoudt is een omroep waar journalisten zich conformeren, zich plooien naar het overheersende machtsdiscours. Dus ja, wat vandaag gebeurt is anders en veel ingrijpender. Op lange termijn zal dit een impact hebben op wat voor mensen nog journalist willen worden.”

Johan Depoortere: “Ik zie dat vandaag net als jij vooral als kijker. Wat ik zie is een veel groter conformisme met de mainstream, meest uitgesproken als het gaat over buitenlands nieuws en nu zeer extreem met Oekraïne, een onkritisch meelopen met de militaire psychose die daarrond bezig is, nauwelijks enig kritisch weerwerk, nauwelijks alternatieve stemmen.”

“Ik zie dat ook in de evolutie van de berichtgeving over de jaren heen, neem de opstand van de Maidan in 2014. Voor de vijfjarige herdenking, nu vijf jaar geleden, dus voor de Russische invasie, was dat nog redelijk genuanceerd. De VRT bracht daar nu recent voor de tienjarige herdenking een heel ander verhaal over, volledig het NAVO-narratief.”

“Wat betreft Palestina zie ik nu wel enige kentering waarbij op een bescheiden voorzichtige manier af en toe wat andere stemmen aan bod komen. Er zijn echter nog altijd individuele journalisten die daar tegenin gaan, onder andere met reportages over de Westelijke Jordaanoever, die ik op de website heb gezien.”

Manufacturing Consent

“Maar ik denk dat je een onderscheid moet maken tussen de algemene sfeer van de berichtgeving en wat individuele journalisten doen. Zoals ik al zei, een paar onder hen proberen toch om een eigen standpunt in te nemen. De algemene buitenlandse berichtgeving steunt vooral op de internationale agentschappen en op media als de BBC.”

“Er heerst een algemene sfeer van wat Chomsky de ‘Manufacturing Consent’ noemt en dat zie je ook in de amusementsprogramma’s. Dit is volgens mij niet uniek voor Vlaanderen. Ik denk dat het een algemeen verschijnsel is dat politiek diep doordringt op alle domeinen, niet alleen in de media.”

“In de VS zie je dat in negatieve zin in de nieuwsprogramma’s, maar tegelijkertijd zie je er stand-up-comedians die véél kritischer zijn over de Amerikaanse politiek dan grote zenders als CNN en andere nieuwsbrengers.”

“Wat de structuur van de VRT betreft, de huidige Raad van Bestuur is een reflectie van de verrechtsing van de maatschappij.”

“De positie van journalisten is nu ook veel kwetsbaarder geworden. Wij hadden nog het ambtenarenstatuut. Journalisten zijn nu voorzichtiger omdat hun job op het spel staat. Je kan over dat statuut veel zeggen, maar het gaf toch wel een zekere garantie op bestaanszekerheid en vooral op onafhankelijkheid.”

“De BRT toen was natuurlijk door en door gepolitiseerd qua structuur en hiërarchie, maar er was toch een groot verschil met onze Franstalige tegenhanger, de RTBF. Zelfs de aanwerving van journalisten gebeurde daar met de politieke druppelteller, zoveel voor die partij, zoveel voor die partij. Dat is in ieder geval bij de BRT nooit het geval geweest.”

Binnen de lijntjes blijven

“Er was wel politieke beïnvloeding in de hiërarchie, bij de loopbaanpromoties, van zodra je hogerop wilde geraken, vanaf het niveau van de eindredacteur. Dan begon die politieke inmenging wél te spelen.”

“Wij hebben nog ooit gestaakt met de redactie, voor de camera! Dat kan je je nu niet meer voorstellen. Ik was toen nog een beginnende journalist. Onze grote baas Paul Vandenbussche schreeuwde me toen toe: “Mijnheer Vanderpoorten, als je oorlog wilt zal je oorlog krijgen!”

“Hij belde soms wel drie à vier maal per week naar de eindredactie met een woedende tirade over wat hij net had gezien, maar daar bleef het wel bij.”

“Dat was wel intimiderend, maar desondanks kon je toch vrij veel doen, met de grote uitzondering van Congo. Over Centraal-Amerika kon je echter wel negatieve commentaar geven, zoals op José Napoléon Duarte, boegbeeld van de christendemocraten in El Salvador, met altijd als vaste reactie de woedende oprispingen van de grote baas, maar het passeerde wel. Alleen Congo was echt taboe.”

“Het is deels van alle tijden. John Pilger zei het al: ‘Afwijkende standpunten zijn altijd moeilijk geweest’, maar het was wel mogelijk en dat is nu net veel moeilijker geworden. Ik denk dat men vandaag bij de VRT gewoon bang is om buiten de lijntjes te kleuren, buiten de lijntjes die bepaald worden door de regering van het ogenblik.”

“Mijn indruk is dat ze daar nu veel banger voor zijn dan vroeger. Wat er nu gaat gebeuren als er een Vlaamse extreemrechtse meerderheid komt, daar houd ik mijn hart voor vast.”