Op enkele stokoude veteranen na heeft de Nederlandse bevolking niet de emotionele band met zijn voormalige kolonie Indonesië, zoals België die – zéér onterecht – nog heeft met Congo. Heel wat Nederlanders weten niet eens dat ook hun land een onfris koloniaal verleden heeft. Jeffry Pondaag voert al jaren strijd voor die erkenning en voor schadeloosstelling, die verder gaat dan wat omfloerste excuses voor ‘excessen’. Wij spraken met hem in het Wereldmuseum te Amsterdam.

Op 12 augustus 2024 verscheen onze boekrecensie ‘Het rauwe Nederlandse kolonialisme: ‘Een Hollandse soldaat in Java’. Dat boek vertelde het verhaal van Nederlands soldaat Jan van Waveren die eind 1948 was opgeroepen voor militaire dienstplicht en werd ingezet bij de ‘politionele actie’ van Nederland in zijn kolonie Nederlands Indië.

Nadat het land net bevrijd was van de Duitse bezetter wilde de Nederlandse overheid immers zo snel mogelijk ‘de orde herstellen in eigen land’, lees: zijn koloniale bezetting herstellen en verderzetten. Vrijheid en onafhankelijkheid waren nu eenmaal exclusieve witte Europese rechten.

Daar kregen we nog dezelfde dag een reactie op uit Nederland. Indonesiër Jeffry Pondaag woont sinds 1969 in Nederland maar heeft nooit de Nederlandse nationaliteit aangevraagd. Hij meldde ons dat er wel heel wat meer te vertellen viel over die ‘politionele actie’ en over de Nederlandse kolonisatie.

Na wat over en weer mailverkeer vonden we een geschikte datum op 27 september. We hadden met hem een lang gesprek in een zaal van het Wereldmuseum in Amsterdam, voluit het Nationaal Museum van Wereldculturen.

Het was een zeer toepasselijke plaats voor een gesprek over kolonialisme in een museum dat tot 1950 nog Koloniaal Museum werd genoemd. We ontmoetten er een zeer gedreven man die met vuur en passie spreekt over zijn strijd voor erkenning en schadeloosstelling van de werkelijkheid van de Nederlandse kolonisatie.

Jeffry, hoe ben jij als jonge inwijkeling uit Indonesië in 1969 tot je huidige antikoloniale engagement gekomen?

Ik was 16 toen ik in 1969 met mijn moeder naar Nederland kwam, waar mijn oma al woonde. De meeste Indonesiërs in Nederland waren in 1949 gevlucht samen met de kolonisator waar ze mee hadden gecollaboreerd.

Ik wist daar oorspronkelijk niets over, maar in juni 1969 kwam Joop Hueting[1] met zijn onthullingen. Hij smeet die hele beerput open. Daar heeft de regering toen op gereageerd met zijn excessennota[2]. Mijn eigen familie reageerde daarop door ons, jonge migranten, te beschuldigen van extremisme en van collaboratie met de Japanners[3].

Ik was nog jong, maar ik beschouwde mijn vrienden als de verraders, ik noem hen ‘Indisch met een Holland’.[4] Tijdens de koloniale periode kregen kinderen nog dezelfde rechten als Nederlanders wanneer hun vader wit was. Omgekeerd niet. Volgens diezelfde wet kreeg een kind van een Indonesische vader en een witte Nederlandse moeder die rechten niet.

Ik kreeg dan die beschuldigingen over me heen waar ik niets van begreep. Toen ben ik me gaan informeren. Op school in Indonesia[5] had ik al geleerd over de Nederlandse bezetting. Kolonialisme is niet de juiste term, het was een bezetting.

In 1995 heb ik een RTL- documentaire over Rawagede gezien[6]. Die werd uitgezonden toen koningin Beatrix door onze president was uitgenodigd om 50 jaar onafhankelijkheid van Indonesia te vieren.

Zij mocht toen niet gaan van de veteranen (van de koloniale oorlog). Die documentaire ging over een slachting door de Nederlandse bezetter in het plaatsje Rawagede waar 431 mensen werden afgemaakt.

Kan je die slachting in Rawagede voor ons situeren? En waarom is die datum van 1945 in plaats van 1949 zo belangrijk?

In Rawagede werden 431 mannen en 4 kinderen in kleermakerszit bij elkaar gedwongen en met machinegeweer geëxecuteerd, door dienstplichtige soldaten van het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL).

Deze soldaten waren in Indonesië geboren personen die de kant hadden gekozen van de kolonisator, maar volgens de Nederlandse overheid waren dat dus Nederlandse dienstplichtigen. Een overlevende weduwe vertelde daarover dat het bloed hen tot de enkels stond.

In 1998 zag ik een kinderboek dat mijn dochter op school had gekregen. Toen ik las wat daarin stond ben ik naar die leraar gestapt: “Als jullie zo’n boek aan mijn dochter geven, dan haal ik mijn kind van school!”

Wat je daarin zag was (toen kroonprins, nu koning) Willem-Alexander die zogezegd aan ontwikkelingssamenwerking ging doen. Ik stuurde toen ook een brief naar de schooldirecteur om daarover te protesteren.

Het bijzondere aan dit verhaal is dat die leraar me een half jaar geleden heeft gebeld. Hij had me op tv gezien. Nadat ik die documentaire had gezien, vond ik dat er iets moest gebeuren en ben ik op zoek gegaan naar een advocaat om een rechtszaak te beginnen. Advocaat Gerard Spong wilde wel, maar hij was veel te duur.

Een journalist van de NCRV raadde me daarop mensenrechtenadvocate en hoogleraar Liesbeth Zegveld aan. Zij daagde de Nederlandse overheid voor erkenning van de feiten en schadevergoeding aan de nabestaanden van de slachtoffers.

Je moet beseffen dat Nederland daar 350 jaar heeft gezeten als bezetter, zoals de Duitsers Nederland hebben bezet tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Japan heeft in maart 1942 op drie dagen tijd de Nederlandse bezetter verdreven en is drie jaar later gecapituleerd op 15 augustus 1945. Op 17 augustus 1945 riep Soekarno[7] de onafhankelijkheid van Indonesia uit. Die datum van 1945 wordt tot vandaag nog altijd niet erkend door Nederland.

Wat deed Nederland toen na zijn eigen bevrijding? Ze kwamen terug met wat ze een ‘politionele actie’ noemden.[8] Vier jaar en tienduizenden onschuldige slachtoffers later kwam er dan toch de overdracht van de soevereiniteit – ‘overdracht’, een vreselijke term eigenlijk.

Bovendien hebben wij toen 4,5 miljard gulden ‘schadevergoeding’ betaald aan Nederland.[9] Dat geld heeft toenmalig minister-president Willem Drees gebruikt om de spoorwegen uit te bouwen en voor de financiering van mijn AOW[10]. Dat was dus allemaal geld van Indonesia.

Jeffry Pondaag begint zijn tussenkomst tijdens een event ‘Decolonizing Dutch research’ met een impersonatie van president Soekarno (8:07):

Wat we met die rechtszaken willen bereiken, is in de eerste plaats erkenning. Het heeft niet het succes opgeleverd dat ik ervan verwachtte, omdat de Nederlandse rechtbank in feite nog steeds een koloniale rechtbank is, die de koloniale periode als wettig erkent.

In een van de vonnissen staat over onze zaak letterlijk dat het Nederlandse leger ‘legitieme gevechtshandelingen’ pleegde in zijn kolonie. Dat betekent dat de rechtbank het kolonialisme, het bezettingssysteem nog steeds als wettelijk erkent.

De slachtoffers die schadevergoeding eisten moesten bovendien zelf hun identiteit bewijzen én bewijzen wanneer en waar ze geboren waren. Ze leefden echter onder Nederlandse bezetting. Die documenten had de Nederlandse overheid dus zelf moeten leveren. Waarom dan die eis van de Nederlandse staat aan de slachtoffers?

De zaak-Rawagede heb ik gewonnen net als de zaken van de moordpartijen in Zuid-Sulawesi[11]. We hebben eerst brieven gestuurd aan de overheid om dit buiten de rechtbank te regelen. Dat werd botweg geweigerd en daarna  hebben we die rechtszaken wel gewonnen.

Deze mensen hebben echt heel goed werk geleverd en hebben dat eigenlijk voor noppes gedaan. Zonder advocate Zegveld  zouden we nooit zover gekomen zijn.

Waarom moeten Nederlandse jongeren deze geschiedenis kennen?

Alles wat we hier nu hebben is niet vanzelfsprekend. Daar hebben miljoenen mensen voor geleden. Politici denken nog steeds dat hun salaris ‘schoon’ is. Hun salaris verdienen ze echter met bloed aan de handen.

In de documentaire die we hebben bekeken zagen we beelden van de Koninklijke Bataafse Petroleum Maatschappij (KBPM). Hij heet die nu? Shell. Als je een fout hebt begaan moet je dat vereffenen, waarom gebeurt dat niet?

Nederland heeft recent ook heel veel roofkunst teruggegeven aan Indonesia, maar niemand wordt voor die roof veroordeeld. Leven we in een rechtstaat of niet?

Nederland heeft de onafhankelijkheid van Indonesia pas erkend in 1949 en houdt zich nog steeds aan die datum. Maar, als men die redenering volgt waren alle inwoners van Nederlands Indië tot 1949 Nederlandse staatsburgers.

De rechtbank heeft in haar vonnis van 2011 de slachtoffers van de slachting in Rawagede erkend als ‘onze onderdanen’. Als ze dat vindt moet ze eigenlijk toch ook zeggen: “Wij hebben toen onze eigen staatsburgers vermoord”.

Deze geschiedenis wordt nog steeds vervalst door meerdere instellingen, zoals de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren, de Universiteit van Amsterdam (UvA) …

De UvA en het Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD) vertellen hier nog steeds niet de waarheid over. Daarom probeer ik die erkenning af te dwingen via de rechtbank.

Mijn teleurstelling over deze rechtszaak is dat ze ondanks dat gunstige vonnis het onweerlegbare bewijs geeft dat Nederland nog steeds koloniaal denkt en handelt. Zo krijgen bijvoorbeeld Indische mensen[12] vandaag nog steeds subsidies voor hun Indisch erfgoed.

Nederland herdenkt ook nog steeds de Japanse bezetting van 1942 tot 1945 en huldigt de slachtoffers, terwijl die daar toch zelf waren als bezettende kolonisten.

Japan heeft voor zijn drie jaar oorlogsbezetting schadevergoeding betaald! Nederland heeft dat nooit gedaan. (Koning) Willem-Alexander heeft weliswaar zijn excuses aangeboden voor de feiten van 1945 tot 1949, maar alleen voor die vier jaar, niet voor alle jaren van de kolonisatie ervoor[13], dus niet voor de actie zelf, maar alleen voor de misdaden die er dan gepleegd zijn.

Hoe kunnen we dat narratief veranderen?

Door erover te spreken en te schrijven! Die vluchtelingen van 1949 zijn volgens mij verraders van hun echte vaderland Indonesia. Ik word met dit discours echter buitengesloten door de media. Ze vragen wel die Indisch met een Holland, mij niet.

Het gaat om ongeveer 350.000 mensen, vrouwen en kinderen, die in 1949 per boot naar Nederland zijn gevlucht. Volgens sommige bronnen zijn ze nu met hun nakomelingen met 2 miljoen in Nederland. Dat zijn dus allemaal verraders volgens mij, verraders van hun vaderland.

Veel van die vluchtelingen zaten in de KNIL, het waren Ambonezen, Molukkers, Javanen, Sumatranen. Ook Soeharto[14] was een KNIL-soldaat. Er zijn echter ook ongeveer 170.000 KNIL-soldaten in Indonesia gebleven. Zo werden talloze families uit elkaar gerukt.

Soekarno heeft de kolonisatie gebroken en heeft Indonesia ééngemaakt. Hij heeft de naoorlogse plannen van Nederland verhinderd. Die ‘Indisch met een Holland’ hier hebben het altijd maar over de mensenrechten onder Soekarno, terwijl ze van hem wel mochten blijven na 1949.

In Nederland zelf hebben ongeveer 7.000 soldaten dienst geweigerd in de kolonie, omdat zij Indonesia als staat erkenden vanaf 17 augustus 1945. Die hebben daar toen 4 tot 6 jaar voor gekregen.

Ze werden gevangen gehouden tussen veroordeelde collaborateurs van de oorlog, SS-ers en anderen. Een aantal van die verraders kon wel hun straf ontlopen door met het leger naar Indonesia te vertrekken.

Minister-president Mark Rutte wilde in 2022 wel de onafhankelijkheid vanaf 1945 erkennen, maar werd daar door zijn eigen ministers voor teruggeroepen. Ze stelden dat de onafhankelijkheid vanaf 1945 niet ‘juridisch geldig’ was.

Al die excuses zijn er alleen maar gekomen onder druk, mede ook door de rechtszaken die we gevoerd en gewonnen hebben.

Dit is allemaal onderzocht door het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH). Op dit document van 2021 kan je de jaartallen zien. Daar zie je hoe krom die redenering is.

Het besluit van dat onderzoek was dat er in 1945-1949 ‘extreem geweld’ was gepleegd, maar géén oorlogsmisdaden.

Het NIMH beweert dat ze dit onderzoek hebben gedaan samen met universiteiten in Indonesia, maar weigeren te zeggen welke universiteiten dat zijn. Ik meen dat dat moet geweten zijn.

Ik vroeg aan Frank van Vree[15] “Is dit wel besproken met Indonesische onderzoekers?” Neen. Iedereen doet hier dus aan mee.

Wij hier in België, Nederland en Europa doen niets liever dan trots terugkijken op ons roemrijke historische verleden, de Renaissance en dergelijke. Maar als mensen als jij beginnen over dat koloniale verleden, krijgen ze als antwoord dat dat allemaal toch heel lang geleden is, dat je naar vandaag moet kijken. Je hebt deze strijd met die rechtszaken nu gewonnen, maar is dit dan het einde van jouw strijd?

Die strijd is nog lang niet voorbij. Indonesia is nu bijna 80 jaar onafhankelijk – geteld vanaf 1945 – maar hier herdenken ze nog altijd de door Nederland erkende onafhankelijkheid van 1949. Na zoveel jaren lopen ze daar nog altijd op achter.

Ik ben nu volop bezig met het vervolledigen van een dodenlijst met alle vermoorde Indonesiërs tijdens de koloniale repressie van 1945-1949. Daar zoek ik nu rechtsbijstand voor om ook deze zaken voor de rechtbank te brengen.

Nederland is nog altijd niet in het reine gekomen met zijn koloniale periode. Dat is wat me drijft: de strijd om de waarheid aan het licht te brengen, zodat de Nederlanders eindelijk erkennen wat de kolonisatie écht was: een brutale bezetting waar Nederland goed aan heeft verdiend.

 

Notes:

[1] Johan Engelbert Hueting was een Nederlands militair, klokkenluider en psycholoog die nationale bekendheid doordat hij in de media openlijk sprak over oorlogsmisdaden begaan door Nederlandse militairen tijdens wat de ‘politionele actie’ in Nederlands-Indië werd genoemd, de ultieme poging van Nederland om zijn kolonie te behouden.

[2]  De excessennota was een erkenning van de misdaden tussen 1945 en 1949, maar veroordeelde noch de kolonisatie zelf, noch de poging om de kolonie terug te heroveren.

[3] Japan bezette Nederlands Indië van 1942 tot 1945.

[4] Indonesiërs die met de kolonisatie hadden gecollaboreerd bleven zich ‘Indisch’ noemen, met ‘Indisch met een Holland’ bedoelt Pondaag ‘Indisch met een Hollandse vader’.

[5] Pondaag erkent de Nederlandse naam Indonesië niet.

[6] Op 9 december 1947 werden 431 mannen en jongens geëxecuteerd door Nederlandse soldaten in het dorp Rawagede, dat nu Balongsari heet, in de deelstaat West-Java.

[7] Soekarno (1901-1970) was de voornaamste leider van het verzet tegen de Nederlandse kolonisator en president van Indonesia (1945-1967).

[8] De Nederlandse regering weigerde dit een ‘militaire actie’ te noemen, omdat het volgens haar over een ‘binnenlandse’ aangelegenheid ging.

[9] Omgerekend naar inflatie is 1 gulden van 1949 nu 14 gulden waard, wat neerkomt op 2,04 miljard euro.

[10] De Algemene Ouderdomswet (AOW) is de Nederlandse pensioenwetgeving.

[11] In 1947 werden onder leiding van luitenant Raymond Westerling (1919-1987) duizenden Indonesiërs vermoord op het Indonesische eiland Zuid-Sulawesi, Westerling werd nooit vervolgd.

[12] Hiermee worden de nakomelingen bedoeld van de Indonesiërs die in 1949 gevlucht zijn naar Nederland omdat ze hebben gecollaboreerd met het koloniale regime. Zij blijven zich ‘Indisch’ noemen naar Nederlands Indië.

[13] De officiële Nederlandse kolonisatie duurde van 1816 tot 1949, 133 jaar, maar in werkelijkheid waren er reeds 200 jaar handelsposten en plantages op de eilanden van de archipel van de Vereenigde Oostindische Compagnie  (VOC) die grote delen van Indonesië bezetten.

[14] Soeharto werd dictator vanaf 11 maart 1966 na een door de VS gesteunde militaire staatsgreep in het najaar van 1965 tegen de democratisch gelegitimeerde president Soekarno. Hij liet naar schatting 1,5 miljoen landgenoten ombrengen voor beweerd communisme en installeerde een militair folterregime met ruime steun van de VS en Groot-Brittannië, dat standhield tot 21 mei 1998. Zijn nut voor het VS-imperialisme was in 1998 uitgespeeld en de protesten tegen zijn regime waren toch niet meer te stoppen. Dertig jaar lang had hij het land uitgezogen voor buitenlandse multinationals, terwijl hijzelf en zijn cronies met die economische collaboratie gigantisch rijk werden.

[15] Professor Frank van Vree is emeritus hoogleraar Geschiedenis van Oorlog, Conflict en Herinnering aan de Universiteit van Amsterdam en onderzoeker bij het Nederlands Instituut Oorlogs-, Holocaust- en genocidestudies (NIOD)